(مام هێمن )
شاعیری ناو داری کورد له ئه‌ده‌بی کوردی دا نیشانەو رێزیکی زۆری بۆ خۆی بەدەست هێناوە . شاره‌زایو زمان شیرینی ئەو کەڵە شاعیرەی کورد لە بواری نووسین خەرمانی ئەدەبی گەلەکەی دەوڵەمندو پڕپیتوو بەرەتکرد وە. باوەر ناکەم کەسێک هەبێت کە بەزاراوەی سۆرانی بتوانێت بەخوێنێتەوە هەوڵی وەدەست خستەنی دیوانە شێعرەکانی( مام هێمن )ی نەدابێ و نەخوێندبێتەوە.! شێعرو پەخشانەکانی (مام هێمن) وئەو زمانە شیرین و پاراوەی پێ ی نووسیوە ،ئەو راستیە مان بۆ ئاشکرا دەکات کە( مام هێمن) یه‌کێکە له شاعیره هه‌ره به‌رزه‌کانی کورد سه‌رده‌می خۆی داوتریش تا ئێمەو دوای ئێمەش. شێعرەکانی (مام هێمن) هه‌رزۆر زوو له سه‌ره‌تاوه دەچنە ناو گۆرەپانی ئه‌ده‌یبی و پڕکردنەوەی کەلێنێکی مەزن لە مێژووی کورد،( مام هێمن )هەموو شێعرو پەخشانەکانی هەڵ قووڵاوی ناو ئازارو داگیر کاری و رەنگی ئارەقەو ئەرکی بێسەمری گەلەکەی نیشان ئەدات .هەر ئەوەش وای کردوە کە کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی کوردستان بە شاعیری شۆڕش گێرو هەژاران بەناسرێ و له دڵی هه‌موو کوردێکی دڵسۆزو نیشتمان په‌روه‌ردا خۆشەویست بووە ، کاریگه‌ری زۆری بووه وشعرو سروودەکانی هاندەرێک بوون بۆگەرمووهوری خه‌بات له پێناوی رزگاری خوازانەی گه‌لی کورد لە رۆژ هەلات وباشور. وە پارچەکانی تریشدا .
(مام هێمن ) بەیەکێك لە هەرە شاعیرە بەرزەکانی گەلی کورد لە سەدەی“ ٢٠“ دا ئەژمار دەکرێت . بەسەدان کەسایەتی ناو داری کورد نووسەر ، مێژوونووس ،شاعیر ، هونەرمند ، رەخنەگرو ،سیاسی لە هەموو جینو توێژێکی کۆمەڵگای کوردستان لەسەر ژیان و خەبات و هەڵبەستەکانی ئەو خەم خۆرە مەزنەی نەتەوەکەمان دواون و، بەن کۆڵ ومەشتووماڵی شێعرکانیان کردووەو دەیان و بەگرە سەدان لێکدانەوە وەتاری بەنرخ و پێدا هەڵدانیان بەسەرئەو کەڵەشاعیرە دا هەڵداوە .تادەگات بە منێکی بێ خامەو بیر کۆڵیش ، دەم هەوێت وەک وەفایەك جۆماڵێک بۆ گوڵجارو باخی ئیرەمی شاه شاعیری کورد بەکەم : من نالێم کەمی بۆ کراوەو دەم هەوێت شتێکی بۆ بکەم ،نا بەڵام پێم وایە بەر فراوانی ئەو گۆرەپانەی بۆ خەباتی سیاسی وشێعرو هونەری شۆڕشگێرانە و بەرنگار بوونەی بەکردەوە کە شاعیر بۆ خۆی داگیری کردوەو ، زۆر لەوە زیاتر هەڵدەگرێ و نەک بەسەدان بەڵکو بەهەزاران قوژبنو کەلەبەر لە ژیان وئەدەب وکلتوری ئەو مڕۆڤە مەزنەی کورد ماوەن کە هێشتا دەستیان لێنەدراوە و، کەس نەبوە تا ئێستا پەیان پێ بەبات و هەر وابەبێنازی ماوەن ،
زمانی نووسینی ( مام هێمن)
من : کاتێک بۆ یەکم جار ئاشنایەتیم لە گەڵ ناوی ( مام هێمن) و هەڵبەستەکانی پەیداکرد ، هێشتا نەم ئەتوانی شێعرکانی بەخوێنمەوە و دۆستو برادەر بۆیان دەخوویندمەوە . بۆ یەکەم جار زستانی “ ١٩٨٧“لە مارەدوێ بوو کە ناوی گەورە شاعیری هەژاران (مام هێمن )م بیست . باش لە بیرمە رۆژێک چووم بۆ لای هاورێ یانی خۆشەویستم ( کاک سەدیق لیلانەی وکاک عسمان ) ئەوان بە هۆی ئەوەی ئیشی سەر بێتەلیان دەکرد ،هەردوکیان چادرێکیان هەموو کۆمەڵێک پەرتووکیان لا بوو ، چەند گۆڤارێکی کاروان وبەیان نیشیان لابوو هەر بە گوێگرتن هۆنراوەیەکی ( کاکەی فەلاح) خۆشم ئەوێ : وە هۆنراوە یەکی مامستا ( عبدوڵا پەشێو) سەدان ساڵە : م لە بەر کردن و تا ئێستاش بەباشی لە بیرم ماون،وە بەدوای ئەوەدا دیوانی تاریکو روونی ( مام هێمن )نم بینیو بۆ یەکم جار ناوی ئەو کەڵە شاعیری کوردم بەر چاو کوت ، وە هەر لەو ساڵەشدا بە بۆنەی دووی رێبەندان بووم بە کۆری سرودی یەکێک لە هۆنراوەکانی ئەو دیوانە شێعریەی ( مام هێمن ) و زیاتر لە دڵما شیرین بوو، ماوەیەک وەرم گرت بۆ خوێند نەوە ، بەڵام چ بەخوێنمەوە کە خۆم نەخوێندەوار بووم ؟ ئەوندە لاپەرەکانم ئەم دیو ئەودیو کردەبوو هەموویم ژاکاندە بوون ، وە زۆر جاریش بە تکاورەجا کەسێکم پەیدا ئەکردوو بۆی دەخوێند مەوە، کەریم قامیشەی لە هەموو کەس خۆشەویت ترو بار خۆشتر بوو بۆم ، مامۆستای بەرێزم کە خۆم بە قەزداری ئەزانمو هەموو کات سپاسو رێزم بۆی هەیە وەک منی لە کوێری نەجات دا ئەویش مامۆستا (جعفەرە)کە لە زستانی ئەو ساڵەدا فێری خوێن دنو نووسین بووم ،وە هەموو کات کە دەستم بەتاڵ دەبوو (کەریم ) دەرسی پێم ئەوتم و پەرتووکی بۆ ئەخوێندمەوە،باشم لە یادە کتێبی بێ سەر پەرستانی بۆم دەخوێندمەوە جاری وابوو هەردووکمان بە یەکەوە دەگریان ،
هەر لەو ساڵە دا هێندە گوێم بۆ شێعرکانی ناو دێوانی( تاریك و روون)و(ناڵەی جوودایی) گرتەبوو ، بەتواوی بە دڵمە وە چەسپابوو ناهەقیسم نیە شیرینی وپاراوی زمانی(مام هێمن) هەر بەتەنها بۆ خوێندەوارو زاناکان نیە ،بەڵکو زمانێکی ساده و په‌تی وڕه‌وانە، بەزمانێک شێعری هۆنیوەتەوە کە کەسانی ئه‌دیب نووسه‌رەرو خوێندەواری کورد پێی خۆش بێ و هه‌م کەلێنی بۆ نه‌خوێنده‌واری کورد پەر کردۆتەوە .( مام هێمن )یش هەر وەک شاعیرانی کوردی پێش خۆی زانویەتی دەردی نەخوێندەواری فەرزەی لە کورد بریوە .هەر بۆیەش هەوڵی داوە بەزمانی منێکی : شوانکارەی دێهاتی باسی “ هەڵدێر وتەبیعەت و بێ خەمی “ من : بەکاتو لێی حاڵی بەم .
هه‌زار خۆزگه‌م به خۆت شوانه که بــه‌و مانـــــگه شه‌وه جوانــه
دانیشتووی لـــه رژد و هه‌ڵــدێـر په‌نــجه ده‌بـــزێوی لـــه بـــــلوێر 
ده‌گه‌ڵ تـــه‌بیعه‌ت هــــاوده‌مــی شادی، بــه‌کــه‌یفی، بێ خه‌مـــی
( مام هێمن موکریانی ).
ناوی تەواوی (سەید موحەمەد ئەمینە ) کوڕی (سەید حەسەن شێخول ئیسلامی موکریان )لە نەوەی مالا جانی چۆڕی یە ،دایکی ناوی زێنەب کچی شێخی بوورهان بووە.کە لە هەردووك سەرەوە وەچەی دووبنەماڵەی ناوداری مەهاباد وناوچەی موکریانە .لە ڕۆژ هەڵاتی کوردستان ، بەهاری ساڵی“ ١٣٠٠“ هەتاوی بەرانبەر بە „١٩٢١“ زاینی لە شەوی بەراتدا لە گوندی لاچین نزیک شاری مەهاباد لە دایک بووە.وەك خۆی دەڵێ :( لەبەختی ئەو دایکی شیر لە مەمکەکانی وەشک دەکاو سەفتاحی لە شیری دایکی نەکرد وە ،وەدایکیشی زۆرجار پێی ووتوە هەر کە تۆم وەسک کەوت، ئی ترلەشی ساغم بە خۆوە نەدیوە .تۆ پێو قەدەم رەش بووی کوێرەوەریو نەداری رووی تێکردین ،! لەسەر مانگو ڕۆژی خۆم بووم کە ناچار بووین بار کەین وبەچینە لادێ .کاتێکیش تۆ لەدایک بووی نەمن : تەڵپی تر لە مەمکم دابوو نە باوکت سیپالێکی لە ماڵێ دا بوو. لەشکری شکاک ئێمەشەی وەك هەموو خەکی مەهاباد تاڵان و ماڵ وێران کرد . مالێک کە „٣٠٠: ساڵ بوو بۆ باوکت بەمیرات بەجێمابوو.) ماوەکانی خوێندنی نارێك وپێک ولە زۆر شوێنی جیا جیا بووە، لە ساڵی „١٩٤٢“تا ساڵی „١٩٤٦“ دامەزرانی کۆماری کوردستان ئەندامێکی هەرە چالاکی ژ ک کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد بووە، لە سەر دەمی کۆماری مەهاباد دا ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە،( هێمن ) نازناوی ئەو کەڵە شاعیرەی کوردە. (مام هێمن ) لە پێشەکی دیوانە شێعری تاریکو رووندا لە سەر ئەم نانز ناوەی ئەڵێ : سیاسەت و شۆڕش وشێعر خێر یان بۆ من ئەو هێمنە بووە ،کە لە کۆڵی ئەو ناوە دوورو درێژە (سەید موحەمەد ئەمین شێخول ئیسلامی) یە یان کردمەوە.(مام هێمن )گەرچی لە بواری سیاسی دا کەسێکی ناسراو جێی موتمانەبووە. بەڵام چوونە ناو ئەدەبی رەسەن وشێعرو شاعیری شۆڕشگێرونیشتیمان پەروەر وجوان پەرستی وخەبات بۆ درچوونی نەتەوەکەی لە ژێردەستی دەی باتە لوتکە، هۆنراوەکانی بە زمانێکی پەتی و ڕەوان نوسیون (مام هێمن )هەر تەنها شاعیرنەبوو ،بەڵکو پەخشان نوسێکی هەڵکەوتوو جیڕۆک نوسێکی بەتواناو گەورەش بووە، هۆنراوەی بۆ هەموو بوارەکانی کوردایەتی وخاك وپەروەری ئازادی ژن وبەهارو جوانی وڵات وڕەت کردنەوەی زوڵم و زۆرداری وبرنگار بوونەوە هەیەو ، لە سەرتای تێکەڵ بەسیاتدا لە خۆشەویستەکەی دوور دەکەوێتەوەو، دەڵێ:
گه‌رچی توشـی ڕه‌نجه‌ڕۆی و حه‌سـره‌ت و ده‌ردم ئه‌مـــن
قه‌ت له ده‌ست ئه‌م چه‌رخه سپڵه نابه‌زم، مه‌ردم ئه‌مــن
ئاشــــقی چــاوی کـــه‌ژاڵ و گــه‌ردنی پــــڕ خـــاڵ نیــــم
ئاشــــقی کـــێـــو و تـــه‌لان و بــه‌نـــده‌ن و بـه‌ردم ئه‌مــن
گـــه‌ر لــه برســان و له‌به‌ر بێ به‌رگی ئیمڕۆ ڕه‌ق هه‌ڵێــم
نــۆکـه‌ری بێــگانـه نـاکــه‌م تــا لـه ســه‌ر هـــه‌ردم ئه‌مــن
مــن لــه زنــجــیــر و تـــه‌نــاف و دار و بــه‌نــد بــاکــم نیــه
لــه‌ت لــه‌تـــم کـه‌ن، بــمـکوژن، هــێـشتا ئه‌ڵـێم کـوردم ئه‌مــن
(مام هێمن) شاعیرێکی دڵ ناسک وجوان پەرست بوە.بەڵام لە گەڵ ئەوشدا عاشقێکی راستگۆونیشتیمان پەرستێکی بێ هاوتای کێوو ته‌لان و به‌نده‌ن و به‌ردی کوردستانه‌کەی بووە، نیشتیمان و سروشتی وڵاته‌که‌ی بەباشی ناسیوە و له‌گه‌ڵی دا په‌روه‌رده بووه، بە زمانێکی گەلێک شیرین لەگەڵی دواوە، هەمووکاتێک نیشتیمانەکەی لە یادە وەك خۆی دەڵێ :
لەشـــایــیدا لەوەخی هەڵپەرنیا لە خـــۆشــیدا لەکاتی پێــکەنـینا
لە کۆڕی ماتەم وگیان وشــینا ئەمن ئەی نیشتیمان تۆم هەرلە بیرە
(مام هێمن ) لە به‌هاری کوردەواریدا ئەوندە بە زمانێکی سادەو کوردیەکی پەتی بۆ مان دەد وێت ، کە بەبروای من : هەرچی لەسەر بەوترێت هێشتا کەمەو لە ناسکی ماکە شێعریەکەی کەم دەکاتەوە، دێت جوانی وسروشتی شینی بەهار لەگەڵ ئازارو خوێنی رۆڵەی نیشتمانەکەی تێک هەڵ دەکێشیت و کۆری شینی بۆ دەگێرێت .
بەهاری کــوردەواری سوورو شینە
لەدەورەی تەرمی خوێنین کۆری شینە
کە پێت خۆشە بەهاری کورد بەبینی
وەرە گـــوندی قەلاتــانم بـــــەبــــینە
(مام هێمن ) شاعیرێکی زۆر وەرد بینین وجوانی خووڵقێن بوووە.لە هەر شوێنێکو سەرنجی هەر بابەتێکی دابێت ،کوتو پڕو بەرگێکی ناسکی لەبر کردوەو کردوویەتی بە کەرەسەیەی شێعری بەنرخی بێ هاوتا ، ئەوەتا لە دووری ئەو وێنە جوانایەی لە گوندو کوێستانەکانی کوردەواری بینیو نیو بە ئەمانەتەوە پاراستونی و لە ( شه‌نگه‌بێری )دا یادێک لە سالانی رابردووی دەکاتەوە دەفەرموێت :
شەنگەبێری ساڵی ساڵان لە کوێستان لەناو مەری
بۆ مەر دۆشین هەڵت دەکرد ئەو باسکی سپی مەرمەری
لەبەر هارەی گۆبەرۆکو کرمە کو گوارەو ژێرچەنە
نیوەرۆیە لە بــەر بـــێرێ کــــۆری مەری ڕادەپەری
(مام ێمن ) وەک هەموو مەڕۆڤێکی ئاسی و رەنگە زۆر زیاتریش بە هۆی دڵ ناسکی وبیر روونیەوە کەسەنانی نەزیک لە خۆی خۆش ویستوەو ئارەزووی ئەویی بووە ، لە گەڵیان بێو ژیانێکی سەر بەرزانەی نەمروو نەژی بەسبوە ،ئەو زۆر بەر فراوان تر روانیو یەتیو ئارەزووی ئەو بۆ گەلەکەی لە خێزان و رۆڵەکانی زۆر تر هەستیان هەژان دووە، نەموونەیەک لە ( فه‌ر‌یشته‌ی په‌ڕیوه) و زۆر هەڵبەستی تریش ئەو ڕەنگدانەوەی پێوەدیارەو نیشانی ده‌دا که له ناسین و ناساندنی سروشتی کوردستان و جوانییه‌کانی دا چه‌نده شاره‌زا و مامۆستایه. بەر لە نەوەکانی و خێزانەکەی بیری وەڵاتەکەی دەکات و دەڵێ:
کوردەواری ئەی وەڵاتە جوانەکەم
ڕۆڵەکـەم خـێـزانەکەم بـاوانـەکەم
ئەی ئەوانەی قەت لە بیرم ناچنەوە
ئێستێ بەم بینەن ئەرێ دەم ناسیەوە
(مام هێمن )له‌گه‌ڵ سروشت گه‌وره بووه و جوانی و شیرینی سروشتی کوردستانی خەستۆتە ناو پەرەی کتێبەکانەوە بۆ ئەوەی بەنەمری بۆ نەوەکانی دوای خۆی بەپارێزێت . (مام هێمن ) سروشتی کوردستانی وەك خۆی بینی وە،نەك هەر بینیویەتی باشتر وایە بەڵێم : پەڕبەناخ و هەستی له‌گه‌ڵی تێکه‌ڵاو بووە،
نیشتیمانی کورده‌واری بە به‌هه‌شته زانیوەوهەر بۆی لە گەران دابوەوبەبردەوامی بەشووین جوانیەکانی دا گەراوە .وای زانیوە کە هێشتا شووێنێکی جوان ترو بەهەشتێکی تر ماوە کە ئەو نەی دیوەو هەر بە شوێن یا گەراوە .بەنیازی چێژو خۆشی لێورگرتن بووە .وەکاتێکیش کە لێی دائەبرێ ودوور دەکەوێتەوە هاوارو ناڵەیەك لە دەروونیا لەدایك دەبێت و دەی کاتە دیاری بۆ نەتەوەکەی ،ئەو دەچێت ئەو جودایەی لە نیشتیمان تێکەڵ بە نەی دەکات و لە ناڵەی جودایی دا دەفەرمووێ :
نامەچۆ،جوانێ مەچۆ،واوەمەچۆ! تۆفریوی زێروزیویوان مەخـــۆ!
ئەو هەوەسبازانە جێی مـــتمانەنین هەردەزانن گوڵ چنین وبەی رنین !
گوێم دەیە ئەی دیدە مەستی قیت و قۆز! تابناڵـێـنم وەکو بلوێر بــە ســۆز!
نابێ قەت ناڵەی جودای بــــێ ئەسەر جاچ نەی بیکا، چ پیاوی دەر بەردەر !
بــۆیە ناڵەم تـــێکەڵی نەی کـــردووە شـــــیوەنێکم پــــێیە،نەی نەیــکردووە
دەردی دوری ،دەردی دوری کوشتمی دەردی وشیاری و سەبووری کوشتمی !
یـــادی یـــاران و وڵاتم ، ڕۆژ وشــەو لێی حەرام کـــــردم خــــورد وخــــەو
خەم ڕەوێنێک لــێرە من ناکەم بەدی چۆن پەنا بۆ مەی نەبەم ساقی ! ئەدی ؟!
نابینم خـــاك ووڵام وشـــاری خـــــۆم نا بینم ناســیاو دۆســـت ویاری خــــۆم !
(مام هێدی)و(مام هێمن)
(مام هێمن) له هەموو هەڵبەستە شێعریەکانیدا دەردووژانی زۆر رەو هەر جارە بەجۆرێک باسی دەکاتو خەرمانی خەمەکانی لە دووتوێی زۆرسەرەنج راکێشو سەیردا دەر دەبرێت ،کاردانەوەی زوڵموزۆر لێکراوی نه‌ته‌وه کەی لە هەر دێرە شێعرێکیدا رەنگ دانەوەی ئەو بارە قورسە بەر چاو دەکەوێت و دەڵێ :
کیـژو کوڕبگرن لەدەوری گۆری هێمن رەشبەڵەك
من کە شینگێری شەهیدان بووم لەکوێ شینم دەوێ ؟!
(مام هێمن )لە گەڵ ئەوەی کە مەڕۆڤێکی هەست ناسکو هوونەر وەرو جوان پەرستەو رەقی لە شەرو کێشەو دووژمن کاری بووە .بەڵام لە گەڵ ئەوەشدا له سەر مافی خوراوی گه‌ل و وڵاتەکەی بێدەنگ نابێ و هێزی بەرنگار بوونەوەی دەوێت، یەکێک لە ئاره‌زووەکانی ئه‌وه‌یه کە گەلی کورد هه‌رجی زووتر له سته‌می نه‌ته‌وایه‌تی ڕزگاری بێ، بۆ نەجات بوونی ئه‌و سته‌م و وێران کاریانەی نیشتیمانەکەی ، بیرو بەرواو تفنگ و مەشتی ئاسنینی بە تاقەت بە سه‌رچاوه‌ی رزگار بوون دەزانێ ، بێدەنگیورازی بوون لە ئاستی دەست درێژیەکانی داگیر کەران،بە کارەساتێکی زۆرماڵوێرانکرو به‌دبه‌ختی و کوێره‌وه‌ری و بێ به‌شی ده‌زانێ دەڵێ :
لاشەرەم کوابەت فەرم ؟ ئەما لەسەر مافی رەوام
دەست و چەک ئیمان و هیواو هەستی ئاورینم دەوێ
بــــۆ نەجاتی نیشتیمانــــــــی خۆشـــــەویستی کـــاولم
کارگـــەرو جووتـــــێری ئازاومەســــتی ئاسنینم دەوێ
سەختو ناهەموارە ئەم رێــــــگایە کـــــوردی کــــۆڵنەدر
بۆ خەباتێـــــــکی درێــــــژ خایەن گــــــــورو تینم دوێ
بۆ خەباتـــی هاوبەشــــویەک رەنگـــوتوندو تیژی کورد
لاوی ئــــــازادەوبەکارو تــــــیژی سەنـــــگیـــــنم دەوێ
دوای نەجـــــات بۆ ئاوەدانـی خۆشـــــی خاپوورە وەلات
کــــــۆمەڵێـــکی تاکـــو وەریاو پاکـــو وەرد بـــــینم دەوێ
لە مێژووی کۆنو نوێی گەلەکەمان دا ئەو هۆنەرانەی زۆر پەرۆش بوون بۆ خوێندن و زمانی دایکی نەتەوەی کورد کەم نین .وە (مام هێمن) یەکێك بووە لەو شاعیر بە ئەمەکانەی گەلی کورد ە ، کە زۆر په‌رۆش بوە بۆ ئه‌وه‌یه که له کوردستان منداڵانی گەلە کەی بە زمانی شیرینی کوردی وبە ئازادی بەخوێن و په‌ره بە فەرهەنگو کلتوری رەسنایەتی خۆی بەدا ، (مام هێمن ) دەڵێ : لەیەکم رۆژی چوون بۆ قوتابخانەم رۆز ترسام وپێم خۆشنەبوو کاتێک مامٶستایەکی فارسی، کوردی زمان و فارسی نەزان تێی را خووریم و، من : ڵێی تێنەگیشتم و منداڵە هاو پۆلەکانم گاڵتەیان پێم کرد .(مام هێمن ) ئەو ئازارەی لە گەڵ خۆیدا مەزن کردوەو لە بیری نە چۆتەوە وخەمی بۆ هەزارانی وەکو منی: نەخوێندەوار خواردوە .وەلە گەڵ ئەوەشدا کە نەی توانیوە سەربەستانە ئەو گەنجینە بەنر خانەی ویستوویەتی بۆدەوڵەمند کردنی ئه‌ده‌بی نەتەوەکەی بڵاو بەکاتەوە ،بەڵام هەستی بەوە کردوە کە مافی کلتورو فه‌رهه‌نگی گەلەکەی پێشێل ده‌کرێ و ئەو رۆژ گارەی تێی دا ژیاوە بە رەشی زانیوە، هەر بۆیە بەم شێوازە باسی دەکات و دەڵێ:
داخرا ده‌رکی ڕۆژنامــه شکاون نووکی خامـه
کوردی نووسین حه‌رامه دوژمن ده‌ڵی بێ تامه
(مام هێمن) نیشتیمان وزمانی نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆی زۆر خۆش ویستوە. ئەم خۆشەویستیەی بۆ نەتەوەکەی کە بەڵێم :تا لوتکەی پەرستن بووە . هێشتا کەمەم گوتوە : به‌ڵام لە گەڵ ئەوشدا کینەو دڵ رەقی نەبووە بۆ هیچ کام لەو کەمە نەتەونانەی لە کوردستان ژیاون ، بە ئەوانەشەوە کە هاوسنووری نیشتیمانەکەی بوون و گەلێك زووڵمو زۆرریشیان لە نه‌ته‌وه‌ی کورد کردوە.کە بێیتو سەیری وشوبووشەی شێعرەکانی بکەی لەسەر داگیر کەران وخوێن رێژانی لاوانی کورد وماڵ وێران کەرانی وەڵاتەکەی له هه‌موو هەڵبەستەکانی( مام هێمن) دا هیچت بەرچاو ناکەوێت که باسی نه‌ته‌وه‌یەکی تری به خه‌راپکردەبێ ، نەگەلی کورد بە کەم بینیوە ،نە سووکایەتیشی به‌ته‌وه‌یه‌کی ترکردوە ، بەڵام هەموو کات گەلی کوردی بە گەلێکی قارەمان وگیان لە سەر دەستو شۆڕشگێرو خۆبەخت کەر بۆ وەدەست هێنانی مافەکانی زانیوەو.
یەکێك لە نەزیك ترین هاورێکانی کە لە دەورانی غوربەتیشدا پێکەوە بوون ( عندوڵای حەسەن زادەیە) مڕۆڤ کاتێک کەمێژوو دەخوێنێتەوە دەبێت بەویژدانەوە لە مێژووی نەتەوەکەی بروانێت ، نەک هەستێت لەبر جیاوزی بیرووباوەر خۆی قەرزداری مێژووی نەتەوەکەی بەکات! بۆیە بە ویژدانەوە دەڵێم ئەم کابرایە (ع ح) مەزنترین خزمەی بە فەرهەنگی نەتەوەی کورد کردوە زاناو زمان زانێکی بلیمەتی سیت وبیستویەکە ، لە سەر ( مام هێمن ) دەڵێ : هێمن موکریانی کەم سیاسی بوو بەڵام یەکێك گەورەتری شاعیرانی سەردەمی خۆی و شێعری هێمن قوتابخانەیەکە بۆ نەوەکانی نەتەوەی کورد .
وە شاعیری مەزنی گەلەکمان (شێرکۆبێکەش) دەڵێ: کە نالی بناخەی شێعری کوردی بێ ، گۆران یش لوتکەی شێعری نوێ ی کورد بێ ، هێمن یش داهێنەری پەخشانە شێعری گەلەکەیەتی .
(مام هێمن) تا لەسەری بەدوێی هێشتا کەمە ، لە زۆر بەی شێعرکانی داو هەتا لە شێعرە دڵ داریەکانیشی دا کە رەنگیان داوەتەوە .لە دیوانی( تاریك و روون) داو لە هۆنراوەی ( یادگاری شیرین ) رەموو تەنافو سێدارە بە دڵ دارەکەی نیشان ئەدات بۆ کوشتنی چوونکا کوردەو کورد بەشی خەنکاندنە . دەڵێ :
چـــاوەکەم چــاوی ڕەشی تۆ ئافەتی گیانی منە
گیانەکەم بەرژانگی تیژت نووکەرمبی دوژمنە
شـیری دەستی شێری ئاڵایە بەرۆ راک شاوەکەت
جەرگی لاوێکی هەژاری کوردی وەرد پێ بنجنە
دیدەکەی بە خووماری تۆ تورکانە بەت مەستی دەکا
بۆیە مەیلی وا بە کـــێشەو فــیتنەو خـــوێــنرشـــتنە
بەژنەکەت ســــێـدارەیە کە زیەت تەنـافە زووبەدەی
بیخە ئەستۆی من کە کوەدم کورد بەشی خنکاندەنە
ژن و شێعر و( مام هێمن)
بەبڕوای من : تا ئێستێکانێ لە نێو شاعیرانی گەلی کورد هیچ کام لەو شاعیرانەی زۆر باسی ژنیان کرد وە ناگەن بە ) مام هێمن ) ئەو لەم بەشەی شێعردا پێشی (نالی) کە بەنجینەی شێعری کوردی و مامۆستا (گۆران) کە بە لوتکەی شێعری نووی ی کوردی دادەنرێت و بەراستی واشەن ، داونەتەوە .کە خۆیان فەلسەیەکەن لەمێژووی هاوچەرخی شێعرکوردی دا .
بەڵام ( مام هێمن ) نەهاتوە تەنها خۆی بە لایەنێکی ژنەوە خەریک بەکات کە جوانی وشۆخوشنگیو لەباریەتی بۆ پێدا هەڵدان لە پانتای شێعر دا . بەڵکو ژن له شێعری (مام هێمن) دا رۆڵێکی گەلێك گرینگ وکەرەسەیەکی چارە نووس سازی خەباتی هاوبەشە .
ئەوەتا لە سەر قارەمانییەتی و خۆراگەری کیژە تیکۆشەریکی کورد (لەیلا قاسم ) دێتە دەنگو لەلایەک بۆی دەگریو لەلاك مێداڵیا دەکاتە گردنی بەرزی و خۆراگری ، لە ( بەهاری زەرد) دا دەڵێ :
بەهاری زەرد ( بۆ لەیلا قاسم)
هەمیشە دەرد دەبینم دەرددەبینم دۆری دوژمن ،دەرۆی نامەرد دەبینم
مەگەر زەردایی ناکەن چاوەکانم کە رەنــــــگی نەوبەهاری زەرددەبینم
* * *
بەسۆزی با کە سکڵی دڵ گەشاوە دەروون پڕ سۆزوفرمێسکم خۆناوە
لەدووی لەیلا بە واوەیلاو وشیوەن دەڕۆم وپــۆلی شـــــــینگێڕم بەدواوە
بزەی هاتێ گوتی، رووناکە ئاسۆم وەرەجەللاد پەتت باوێژە ئەستۆم
ئەوەپەت نییە مێدالی ئیفتیخارە کە بوومە قارەمانی میللەتی خۆم
* * *
ئەوەی بیست شاعیر وگریا بەزاری ئەگەرچی بەستابوو لێو وزاری
گوتی :لەیلا هەمیشە پیەداری لەژێر خاکا لە پێش چاون دیاری
* * *
کە تۆ تۆرای لە چاوان وەك خەوی من لە بسکت ڕەشترە مانگەشەوی من
بڕۆ مەجنون بەلەیلای خۆت مەنازە کە ناوبانگی پتر ڕۆیی ئەوی من
لە ژمارە یەکی سروەدا لە بەهاری ١٩٨٥ چاپکراوە
هەر چەندە راستە لە زۆر لایەنەوە جوانی ژن بۆتە سەر چاوەی هروژاندەنی هەزرو بیرو خەیاڵی شاعیر .من: زۆر کۆکم لەسەر ئەوەی کە دەڵێن : شاعیری سەدەی بیستی کورد (مام هێمن) جوان پەرست بوە .بێ گوما ئەوە راستە . بەڵام سەیر کەن چەندە شاعیرێکی زیرەکوو وەرد بین بووە.هاتووە لە ناو دیوەخانی دیوانی شێعرکانی دا سروشتی چیاو کەژ وپێدەشت ولوتکەو بناری نیشتیمانی کردووە ، بە گوڵدانێك ، چپکێك گوڵی گوڵجاری هەردەو مێرگی لەناو داناوە .کیژێکی شلومەلی چاوبەکی لادێی بێمەکرونازی لەلا داناوە. لە جێی گوارە کردوویەتیە گوێی دەرسو پەند ،لە جێی پشتێندی شل لەسەر سمتان کردویەتیە پشتی توند قەتاری فیشەك ،لە جێی بەر گەردنو ژێر چەنە ،میدالیای عشق و ئازادی کردۆتە ملی ئەوکێل گردنە .
یان کاتێك کچی پێشمەرگە دەبنێت چۆن مەست دەبت بەبێ شەراب و لە ( گوڵی هیوا)دا دەڵێ :
ئەختەر کچی کوردی چاومەست ئیلهام بەخشی شێعری پڕهەست
ئەی پێشمەرگەی میللەت پەرەست کــە دیـتـمی تفــەنگ بەدەست
زانـیم گـوڵی هـیوا پشـکووت بـەیــانی ئـــازادی ئەنــگـووت
سه‌رانسه‌ری دیوانی( مام هێمن) پڕە لە شێوازەو ئەو راستیه‌یه ده‌رده‌خا که وێڕای ته‌بیعه‌ت و ژیان و خه‌باتی گه‌لەکەی ، ژنه که(مام هێمن) بۆ شێعر گوتن هان ده‌دا. شێعره‌کانی (مام هێمن) له سه‌ر ژن نموونه‌ی شێعری به‌رزی کوردین. له ( کیژی لادێ) دا به کچی کورد هه‌ڵده‌ڵێ :
زامی جەرگی من بەفرموودەی گراوی سواری کورد
مەر هەمی هەرزەنگی گــوارەو ئارە‌قی بەر گـەردنە
ئارەزوومە هەر هیچ نەبێ جارێکی ماچکەم زاری تۆ
ئارەزووی من چووکە ئەما هەتا بەفەرمو ی شــیرینە
(مام هێمن )و کۆماری کوردستان ،
(مام هێمن)ئەو کەسەیە کە دڵی زۆر بە کۆماری کوردستان خۆش بووە،لە سەرو بەندی لاوێتی دا بووەو گوروتینی هەوای شۆڕشگێری لەو پەری بەهێزو بەرزەفریدابوە ، پێ دەچێت زۆر تریشی بە هۆ کاری ئەوە بووبێت ، کە لە ناو کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد دا بوەو زۆرێک لەو کەسانەی ناو کۆماری ناسیوە خۆشی ویستوون ،وەك خۆی دەڵێ :
هەمووکات کە چۆتە شار دەبوو ساڵاوی باوکی بە پێشەواو کەسەناسراوەکانی مەهاباد بەگەیەنێت. وە پێشەوای بەر لە کۆمار ناسیوەو خۆشی ویست وە . وە پێشەواش رێزی گرت وە بە خاتری باوکی ،لە سەر دەمی کۆماری کوردستانیشدا هەوڵی داوەو شوێن پەنجەی دیار بەوشێوەش ،لەسە پێشه‌وا قازی مەحمەدی نووسیوە و دەڵێ :
هه‌ر کورد نه‌بوو به‌شه‌ر بوو خه‌می خه‌ڵکی له‌به‌ر بوو
زانابوو، کوردپه‌روه‌ر بـــــوو پێــــشه‌وا بوو، ڕابه‌ر بوو
(مام هێمن) وەک بنە ماڵە پێگەیەکی بەرزی هەبووە، وەك ئاشکرایە لە کۆمەڵگای کوردی دا تا ئێستاش جیاوزیەک لە بەینی شێخان و سەید و میرو ئاغاوەتەکان دا هەر ماوە . تا دەگات بەو سەردەمی ( مام ێمن)ی تێدا ژیاوە ،خۆشی لە پێشەکی تاریکو رووندا باسی ئەومان بۆ دەکات : کە ویستویانە شوێنی مەماجانی چۆریان بۆ بەگرێتەوەو، بنەماڵەکەیان کوێرنەبێتەوە، کەمتر رێگای پێدراوە لە گەڵ منداڵە دراوسێو هاوتەمەنەکانی خۆیدا سەر بەستانە بەژی و ئارەزووی ناو خۆڵو قورو بازبازێنی سەر کۆگای کای کردوەو پێی خۆشتر بووە ، لە پاکو خاوێنو دانیشتنی ناو دیوەخان .هەر ئەو ئارەزوانەش وای لێکرد وە ،کە هه‌ر له سه‌ره‌تاوه خۆی جیا نەکردۆتەوە وحەزی له ناو هەموو چینو توێژێکی نه‌ته‌وه‌ی کردوە . هەژاریو کەم دەرامەتی کۆمەڵ گاکەی نەک بە چاوی سووک وکەم بایەخ سەر نەکردوە بەڵکوو ئەو جیاوازیانە بە هۆکاری سەرکەکی زانیوەو ،وەك خۆی چۆتە بەرەی خەڵکە رەشوروتەکەو بە شێعر بەرنگاریان بۆتەوە وهانی خەڵکی بەو شێوازە هوونەریە داوە تا رازی نەبەن بەرهەمەی رەنجو کاریان نەخەنە دەستی کۆمەڵێک خەڵکی تەنبەڵ و زۆردار . هاتوە لەزمانی جوتیارێک یان شوان وسەپان یان نیوەکارێکەوە دەڵێ :( دەیڵێم وبێ باکم) روودەکاتە ئاغاو دەربەگو بە تنبەڵو دەزو لاسار و رێگرو ماف خۆری کۆمەڵ گا نیشانیان دەدات .بۆ ئەوەی خەڵک لە و خەوە قووڵەی هەستێ و حازر نەبەن بەری رەنجیان شانیان بەتاڵان بەن بە ئاغاکان و، بانگی ئەوە ئەدات بە گوێیان دا کە هه‌موو چین و توێژێکی ناو کۆمەڵگای کوردەواری وەك یەک نوو کەس لە ژێر چەتری چینایەتیدا نە چەوسێتەوە و به یه‌ک چاو ته‌ماشا به‌کرێن . وە پێی وایە لە ناو کوردا ئەوی یاخی بوون و زۆرداریە ئاغا کلتورێکی ناشیرینو دواکەوتوە ،بۆیە پێی وایە ئەوە شێوازێکە بۆ ئابروو چوون و ڵای شەرمە بە خۆی بەڵێ کوردم و دەڵێ :
ئـــــــــه‌وی ئاغا بێ بێـــــــکاره جــه‌بــوون و قـــه‌ڵس و لاسـاره
دزی و ڕێ گرتــــــــنی کــــــــاره ئــــــــه‌من ده‌یڵێم و بێ بـــاکم
له شه‌رم و شووره‌یی مـــــردم به خۆم من چۆن بڵێم کوردم
که ئاغا ئابڕووی بـــــــــــــــردم ئه‌من ده‌یڵێم و بێ باکـــــــــــم
(مام هێمن ) ئەو شاعیرەیە کە له شێعره‌کانی دا به‌باشی ده‌رده‌که‌وێ ، رەنگدانەوەی ئێشو ئازار و ژیانی قورسی خەڵکە رەشورووتەکەی وەڵاتەکەی و، به‌تایبه‌تی جووتیاران و خەڵکی کاسپکاروزەحمەتکێشی گوندەکان .وە خۆشی کەسێک بووە، له نیزیکه‌وه شاره‌زاو ئاگاداری . ئەو ئارق رشتن ورەنج کێشانە بوە ، جیا لوەوی وەك خۆشی دەفرمووێ: ( چاک خه‌ریکی کاسپی بووم و زوو فێری کشت و کاڵ بووم ) بەڵام لە گران و هاتوو چۆی زۆربە ناوچەکانی کوردستان دا زیاتر خەڵکی نەدارو هەژاری بینیوە . بەڵام ئەو هاتوە ئەو ئارق رشتن وهیلاک بوونەی لە بەر خۆرەتاوی تێکەڵ بە خۆرەتاوکردوەو دەیان کات بە بناخەیەکی بە هێز بۆ بینا کردنی ژیانێکی شیرین ترو شاێستەتر و هانی ئەدات کە لە گەڵ خۆرەتاو دا دەی کات بە هاوکار بۆ درووست کردنی ژیان ،بەڵام زۆر وەستایانەو
به زمانی تەرو پاراوی ساده‌ی جوتیاران خۆیان باسی نرخی(ئارە قوتین) و بەرهەمی خۆبەرێوەبردن بۆ کۆمه‌ڵگاو و چه‌وسانه‌وه‌ی زەحمەتکێشان وجووتیارانو گوند نیشاندا ده‌ری دەبرێ و ، بەشێوازێکی هێندە سادە بۆی باسدەکات کە لە ماناکەی تێدەگاو پێ ی خۆشدەبێت .
من جوتیارم، من جوتــــیارم من له‌گه‌ڵ هه‌تاو هاوکـــارم
من به ئاره‌ق و ئه‌و به‌تــــین دامان ڕشتووه بناغه‌ی ژیـن
باسکی من و تیــشکی ئـــه‌وی بژیو ده‌ســــتێنن لـــــــه زه‌وی
گه‌ر جوتیار ئاره‌ق نه‌ڕێژێ گه‌ر هه‌تاو تیشک نـــــاوێژێ ؟
دانیشتووی ناو کۆشک و قه‌ڵا ده‌خۆن نانی گــه‌ڵا گــــــــــه‌ڵا ؟
کەسایەتی ومێژووی ژیانی سیاسی ومڕۆڤ دۆستانەی ( مام هێمن ) هەرلە چوار چێوەی قسەدانەبووە و، ئه‌وه نەبوە که دانیشێ و له دووره‌وه . وەک چاوەدێرێکی بێ هەڵوێست ته‌ماشای ژیان و خه‌باتی گه‌لەکەی بکا و بۆ خۆی پاڵی لێباتەوەو شێعر بنووسێ . (مام هێمن)خۆی پرشکێک بووە لەو ئاگرەی لە بیرووباوەرێکی شۆڕشگێرانەوە دای گیر ساندوەو مەشخەڵەکەی داوەتە دەست لاوانی وەڵاتەکەی . ئه‌و زۆر بەباشی شارەزای شێوازی رێبەری کردن بووە ،وای کردووه که ئەو ئه‌رکەی وەك شاعیرێک دەکەوێتەسەر شانی چۆن هەڵی گرێت و شێعرەکانی رەنگدانەوەی شاعیری گه‌لێکی زۆرڵێکراو ماف خوراوی پێوەدیار بێت و. دەڵێ:
من کە بێدەنگم ئەوێسـتا چاوەنۆڕی هەل دەکەم
هەل کە بۆم هەڵکەوت ئەنجا باسکی لێ هەڵدەکەم
زۆر بەئۆمێدی خودا لەو خـاکە پـاکەی دەر دەکەم
دووژمـنە بێگانە ئاخر چۆن دەگـەڵ وی هەڵـدەکەم
گۆڤاری کوردستان ،ژمارە ٢.ساڵی یەکەم ،٣٠سەرماوەز ١٣٢٤
نەهاتوە ته‌نیا خۆی بە هەندێک وشەو لێکدانه‌وه و‌هۆنراوه‌ی سروشت و جوانی قەتیس بەکات . بەڵکو ئەو سەرەتا خۆی وەک ئینسانێک نیشان ئەدات و هاوار بۆ مافی ئینسانی خۆی دەکات و دەڵێ :(ئینسانم ژیانم پێ خۆشە ،پێم خۆشە لە شاری ئاوەدان بەژیم ،لە شەقامی پاکوو خاوێن ،لەگەڵ خۆشەویتان بەگەرێم ،پێم خۆشە لە ژووری گەرمووگور ، لەسەر نوێنی نەرم وەرکەوەم ،پێم خۆشە سەر وەباسکێکی نەرموونۆڵکەم ،پێم خۆشە کام خۆراک خۆشەلە پێشم بێ، کام شەراب چاکە لە جامەم بێ ،بۆ چاکترین ئۆپێرا گوێراگرم ،دەم هەوێ بەرز ترین سامفۆنیم بۆ لێبەدرێ!،نام هەوێ دەر بەدەرو سەرگردان وبێ پەناو بێ بەژیو بەم ،بەتەنێ لە کێو شاخدا بەگەرێم ،لە ئەشکەوتوو زەندۆڵ بەخەزێم ،لەسەر بەردی رەق بەنووم ،قۆنداخی رەقوو ساردی تنفگبکەمە سەرین ،پێم خۆشنیە لاقەفرتەو چنگە کرەی نیوە گیانان بەبینم ،پێم خۆشنەیە بە تەقەی تفنگو گرمەی تۆپو هارەی راچەنێم بەڵام چیبکەم ؟کوردم ، کۆیلەم ئەوانە هیچ ، تەنانەت کۆژران وکوشتنم پێکۆیلەتی خۆشترە.)،بەڵام ئینسانێکه که رووناک بیرە ،هه‌ستی ناسکه وهەست بە ئازارەکان دەکات ،ئەو: کە کوشتنی پێ لە دیلی باشترە ، و بروای بەیاخیبوون وبەرنگاری هەیە ، زۆر بێ قەرارەو بەشوێن دەرفەتێک دا دەگەرێت تا مافی ئینسانی گەلەکەی دەست بەخاتەوە. لێرەوە کەسایەتی شاعێریمان بۆ ساخدەبێتەوەو، به مانای ڕاستی ودرووستی توانیویەتی بە سەر هەستەکانی دا زاڵبێت ، هەر ئەوەش وای کردووە ،و توانیویەتی به‌رامبه‌ر به هه‌ژاری و کوێره‌وه‌ری و بێ به‌شی گه‌له‌که‌ی لە مافەکانیان بێ لایه‌ن دوورە پەرێز نەبێ . له نێوان راستی و درۆدا، له نێوان هه‌ق و ناهه‌قی دا هاتووە بە هەموو هێزو بەروایەوە ڕاستی هه‌ڵ دەبژێرێ، و پێی شەرمەو ناتوانێ وەک ته‌ماشاچێ بمێنێته‌وه. به هه‌موو هێزی خۆیه‌وه بەگژ ناداد پەروەریدا دەچێتەوە ،و بە نووسینی و شێعرە ئاگراویەکانی هه‌نگاوی ناوه‌ته ناو گۆرەپانی خه‌بات و سەربەرزانەو شان بەشانی گەلەکەی تاسه‌ر به‌ره‌و ئاسۆی روون، تا تڕوپکی رزگاری .(مام هێمن )و شاعیری ،شێعری شۆڕشگێری و ( مام هێمن) لە کانگای خەبات وبیری گەلەکەی دا ئاوێتەی یەک بوون و، دەڵێ:
رۆڵه‌ی کـــــــــــــوردم فێری هه‌وارزو لێژم
تا زۆر بڕۆم، زیاتـــــــــــــــر ئاره‌ق بڕێژم
کورت تر ده‌بێ ڕێـگای دوور و درێـــــــژم
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ده‌ڕۆم، تا تروپکی ڕزگار بــــوون
(مام هێمن ) بەر لە دامەزرانی کۆماری کوردستان ولە کاتی کۆماریش دا بە گورو تینێکی کڵپە ئاسا دێتە ناو گۆرە پانەکەوە بەڵام زۆر دوور نەی روانیوەو پێی وانبوە رێگای خەباتەکەی هێنەدە سەختوو ناهەموار دەبێت .بەڵام بەداخەوە بە دوای رووخانی کۆماری کوردستان و کرتن و هەڵواسینی پێشەوا وهاورێکانی و راوە دوونانی خەڵکانی شۆڕشگێر لە هەر گۆشەو کەنارێکی نیشتیما ن ، ( مام ێمن )یش یەکێک لەو کەسانەبوە کە جێگای پێلێژ بووە ، و رووی کردۆتە باشوری کوردستان ،بەڵام لە وێ دەریای بیر بەر فراوانتر دەبێو ، باشتر پێدەگاو تێدەگا و بۆی دەبێتە تاقی کردنه‌وه‌یەکی بەهێز و خۆراگر بۆ ساڵانی درێژی خه‌باتی نەتەوەکەی . ئەو کۆسپە گەورەی نەتەوەکەی ئەوەی بە(مام هێمن) سه‌لماندو وەو ، فێری کردوە . که خه‌بات بۆ و ە دەست هێنانی مافو ئازادی ڕێگایەکی گەلێک سەختو ناهەموارو دوور و دریژه، هه‌ورازو نشیوی زۆر تێدایەو ، سه‌رکوتن و شکستی تێدایه. هەر بۆیەش لە گەڵ ژیانی رۆژانەیداو ئێشو ئازارە کانی وڵاتەکەی رێچکەی شێعری دە گۆرێ و بەگژ هەموو شتێکدا ئەچێتەوە و بەرەو رووناکی ناوەستێ تا تروپکی رزگار بوون و دەڵێ :
من په‌روه‌رده‌ی بن سێبه‌ری ئه‌شکه‌وتـم
گه‌لێک جاران له چاڵاوی ڕه‌ش که‌وتــم
هاتمه ده‌رێ، هه‌دام نه‌دا، نه‌سره‌وتــــم
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ده‌ڕۆم، تا تروپکی ڕزگار بــــوون
شێعرەکانی ( مام هێمن) ئاوێنه‌یەیەکن بۆسەر جەم قۆناخه‌کانی خه‌باتی گه‌لی کورده لە هەموو بەشەکانی کوردستان . ئەو هاتوە سەرکەوتن و کەندو کۆسپوهه‌ورازو نشیوی ژیان و خه‌باتی گه‌لەکەی له شێعره‌کانی دا زۆر بە شێوازێکی جوان هۆنیوەتەوەو پەنجەی خەستۆتە سەرودیاری کرد وە. کاتێک پەریوەی دیوی باشور دەبێت دەبینێت کە گەلەکەی لەوێش دەچەوسێتەوەو لە ژێر زەبروزەنگی زاڵمان دایە ،بەڵام شۆڕش و خەبات بۆ رزگاری نەمردوە هەرماوە . لە( مەتەرێزی شەرف) دا وەسفی دەکات و دەڵێ :
لێرەش لە نـێو ئەو لـێرو شـاخ و بەردە
لێرەش لە گەڵ ئەو هەموو داخ و دەر دە
لێرەش لە نێو شۆڕشی خوێناویدا
لێرەش لە سەر کوتن وتەنگاویدا
لێرەش لە نێو زەبروزەنگی زاڵم دا
لێرەش لە نێو ساچمەو دووکەڵی ناپاڵمدا
لێرەش لە نێو ئاگرو گڕو ئاسن دا
لەبەران بەر تانکو تۆپی دوژمندا
ڵێرەش لە نێو دریای رەقی بێ بەستێن
لێرەش لە نێو کورانی تۆڵە ئەستێن
لێرەش لە نێو شەپۆلی خوێن و کەفدا
لێرەش لە نێو مەتەرێزی شەرەف دا
خۆشـــەویــستم لەبیرم ناچـی تاوێ
دەم فرێـــنێ بــاڵی خـەیـــاڵم تاوێ
هەربینا دیت ڕمی کۆشکی زۆرداری
گەیشتینە لوتکەی چیای رزگاری
رەوی تەمی غەم و مەژی پەژارە
بووژانەوە ئەو هەتی و هەژارە
کوتکی کاوەو هێزی پێشمەرگەی دڵ سۆز
ڕۆژری ڕەشی کردە نەورۆزی پیرۆز
(مام هێمن ) ئەو شاعیرە دڵ بریندارەی گەلی کورد زام لە کووێبووبێ ئەویش لە وێ ئازار بووە،بەدوای ئەو کارەساتە نامڕۆڤانەی بەسەر گەلی کوردیان دا هێنا لە هەڵبجە ،شاعیر بێدەنگ نەبووە ولە چوارینەیەکدا ، دەڵێ :
قـــارەمـــانی قادســـیـــە نامــەردە
مـرۆڤ کوژە،دزە،ڕێگرە،جەردە
نەتبیستووەچی کرد لە کوردی ئەودیو
ئەو زۆر دارە فاشیستە مێشک رزیو
لە گۆڤاری سروەی ژمارە دوو لە بانەمەری ١٣٦٧ هەتاوی چاپی کردوە
(مام هێمن ) لە سەر دەمی دامەزرانی کۆماری کوردستان .لە هەرەتی گورو تینی لاوێتی دابوەو ، زۆر دڵ گرموو شای بە خۆی بووە،و سەرەتای دەر کەوتن و ناسینی شێعریشی دەبێت و لە زۆر بەی بۆنەکان و گۆڤارەکانی ئەو سەردم بابەتو شێعری ووتوە . لە رۆژی دامەزرانی کۆماردا کە بە بژداری هەزاران کەس و لە چوار چرای مەهابات بەرێوە دەچێت ، لە دووی رێبەندانی „١٩٤٥“ دا هۆنراوە
دەخوێنێتەوە زستانی ئەو ساڵە بە بەهار دەشووبهێنێ و دەڵێ :
ئه‌وساڵ به‌هاره بۆ ئێمه زستاتن.
وە لە رۆژی خۆشیشی دا خاکی وەڵاتەکەی بە باخی ئیرەم دەشووپ هێنوو دەڵێ :
گه‌رچی زستانه به‌فر دای پۆشی ئه‌وڕۆ گشت وڵات
خاکی پاکی ئێمه خه‌مڵیوه وه‌کوو باخی ئیره‌م
“ هێزی پێشمەرگەی کۆماری کوردستان „
هێشتا کۆماری کوردستان لە سەر پێی خۆی بوو ، کە بە هۆی رێکوتنو هەندێک ئیمتیازی شای خوێن رێژ بۆ روسیای قەیسر سۆڤیەتی ئەوسا کە پێیان دەوت رێک دەکەون کە ئیران لە بیرەنەوتەکانی قەزوێن رووسیا سەر پشک دەکات بەو مەرجەی دەستی هاوکاری بۆ کۆماری کوردستان و ئازربایجان کورد و ئازەریەکان درێژ نەکات .کە هەرواشی کردوەو لە کاتی کشانەوەی لەشکری رووسەکان کە بە لەشکی سوور ناسراو بوون ، ( مام هێمن ) هەستی بەو خەتەرە کردوە کە کورد بە بێ پشتیوانەی لەشکێری بەهێزی درەکی توانای بەرنگار بوونەوەی هێزو لەشکرە زۆرو دڕەکەی شای ئێرانی نیەو کورد زەرەرێکی گەورە دەکات و بە رژانی خوێنی زۆری گەلەکە کۆتانی دێت . بۆیە بەر لە رژانی خوێنی رۆڵەی کورد ئەو فەرمێسکی خوێنی کوردی دیوە بۆ رۆیشتنی سپای سوور کە بارە گاکەیان لە قزچە بوە ،و دەفەرموێت :
ئاونگی سوور (مام هێمن) ١٢،٢.١٣٢٥ی بانەمەر تەورێز
ئاونگی سوور
دوێنێکە کاتی کازیوەی بەیانی
لەخەو هەڵستام رۆیەم بۆ گەران
گەرام زۆر کێوان و چیاو بەندەنان
گوڵ زارو باخ و دەشت وچەمەنان
دیتم دیارە دە رەوشێ لە دوو
لە سەر گوڵێک ئاونگی سور
پرسیم لە یەکیان :“ئەرێ ئەتۆچی ؟“
بۆچی لە رەنگی ئاونگی دێ نی؟
ئەمن ئاونگی سورم نەدیوە،
کەنگێ ئاونگی وەک تۆ باریوە ؟“
ئاونگ :“ ئەمن ئاونگی ئاسمانیم
من :“ ئیدی ئەتۆچی ؟“
ئەوە :“دەزانی من چیم „
فرمێسکی سوری کوردی داماوم ،
کەلە سوێ ی ئۆردوی قزل رژاوم „
ئەنجام و دوائی چاکە وایە
ئۆردوی میهرە بان دۆستی وای هەیە
لە پاش رۆیشتن لە دوی دەکەن شین
لە چاویان دەتکێ فرمێسکی خوێنین
ئەی لەشکری سور ،ئەی ئۆردوی ظەفەر
ئێستا کە دەرۆی لێرە دەچییەدەر
خودات دەگەڵ بێ و ئەوەی بزانە
جێ ی تۆ هەمیشە دڵی کوردانە
ئەی ئەو فریشتەی کوردت کورد ئازاد
لەژێر پەنجەیی دێوی ئیستیبداد
لەوەی بەدواوە ش قەت مەیکەلەبیر
حەیفە بەتنها کورد ببێ یەخسیر
به‌ڵام بەداخ وهەزاران داخەوە کە کۆماری کوردستان ته‌مه‌نی لە یازەدمانگ تێپەر نەکرد و کۆرپەی ساوای کورد بەر لە پێگرتنی کۆچی کرد.سەرەتای ئەو کارەساتە مێژوویەش ، رێکوتنی ئێران رووسەکان بوو.کە جووڵانه‌وه‌و شۆڕەشی گه‌لی کورد له ڕۆژ هەڵات هاوشان لەگەڵ جوڵانه‌وه‌ی سه‌رانسه‌ری کەمەنەتەوەکانی ئێران توشی شکست ودارمان بوون.لە( ڕۆژگاری ڕەش)دا دەڵێ :
به فـیڕۆ چــــوو خه‌بــــــاتـمان داگــــــــیر کـــراوه وڵاتــــــمان
تـــێپه‌ڕی ڕۆژی هـــــــــــاتمان ڕووخــــــا کـــــۆشکی ئاواتمان
(مام هێمن)یش ئەو کەسەیە کە هەم وەك تاکێکی کورد وئەم وەک ئەندامێکی چالاکی کار بەرێکەری ناو کۆمار،وەجیا لەوەش ئەو کەساییەتیەکی جیاوزو شاعیرێکی هەسناسک و تا سەر مۆخو نەتەوەپەرستی رووناک بیر .کە دەڵێم : نەتەوەپەرستی رووناک بیر مەبەستم لەوەیە ئەو(مام هێمن) دژ بە نەتەوەکانی ترنەبوە،ئەو وەك ئینسانێکی کورد ئاوات و ئارەزووی سەر بەستی و سەر فرازی گەلەکەی بووە.ئەو باروودۆخە ناهەموارەی کورد (مام هێمن)یش تووشی نائومێدییەی خراپ دەکات و ئاسمانی کوردستان بەری ڕۆژی لێدەگیرێ و، ڕۆژگار بە ڕەش وەسف دەکات وهەر لە ( ڕۆژگاری ڕەش) دا ئاوا هەستی خۆی دەر دەبڕێ و ، وه‌ك هەر تاکێکی ناو کۆمه‌ڵگاکەی و ئەویش بە شێوازی خۆی ئەو کارەساتو ماڵ وێرانیەی گەلەکەی دەر دەبرێت و دەڵێ :
له پیاوی ئازاو سه‌رکـــه‌ش له زه‌حمه‌تکێــشی بێ بــه‌ش
ئاخـنراوه کونـــــــــــــه ڕه‌ش نابینی کـه‌سێ ڕووگـــــــــه‌ش
رووخانی کۆماری کوردستان و نەگەیشتەن بەو هەموو ئاوت وخەونانەی ( مام هێمن ) چەوەك شاعیر و، چ وەك کەسێک کە خۆی لە ناو کۆمارەکەدابوە و، هاورێ و دۆستی زۆرێک لە دامەزرێنەران و رێبەرانی ئەو کۆمارە بووە، بەتایبەت پێشەوای کورد( قازی موحمەد )زۆرکات لە لای بوە بەرلەوەش هاتووچۆی کردوە ،وە به تایبه‌تی ئەوە زۆر کاری گەری بۆ سەری دەبێت و کاتێکیش کە بەو شێوە نامڕۆڤانەیە پێشەوا هەڤاڵەکانی شه‌هید دەکەن . (مام هێمن) ڕێبرێکی مەزن و دۆست و مامۆستایەکی له ده‌ست داوه و، دەڵێ:
له چوارچرای مه‌هـــــاباد له کانگای بیری ئـــــــازاد
ده‌ســتی ڕه‌شی ئیستیبداد چه‌قانـــدی داری بـــــــێداد
له کاتـــــــــــی نـــیوه شه‌ودا له جه‌نگه‌ی شیرین خه‌ودا
کـــرا کــــــــاری نــــــــاڕوا لــــــه دار درا پـــــێشه‌وا
(مام هێمن )لە درێژەی خه‌بات و رابردووی ژیانی پڕلەکارەسات وماندووبوون وبەرسیەتیو بێبەرگی وای هەست کردوە کە ئەوە هەمووی بە هۆنەرەکەیەو بووە. کە ناچاربووە خۆی تووشی ده‌رده سه‌ری بکاو ، ده‌بێ لەخزمەت گەل و هوونەر دابێ و وڵات به جێ بێڵێ .بەڵام بێ ئینسافیە کە بەڵێم بەس هوونەر چوونکا (مام هێمن ) سیاسییەکی ڕۆشنبیرو بەهەڵوێستیشبوە ،کەواتە دەکرێ ئەو لایەنەش بەسەریازاڵ بووبێ وکاری گەری کردۆته سه‌ر دەنیای بەرفراوانی شێعری(مام هێمن)و . له (بابرده‌ڵه) دا تیشك دەخاتە سەر ئەولاینەی کە خسوویەتیە ناو گۆرەپانی بەر خوودانو روودەکاتە بولبول وناخی خۆی بۆ دەر دەبرێ و هۆکاری قەفەزو داو یەخسیری دەگێرێتەوە بۆ دەنگە خۆشيکەی و دەی کات بە هاواڵی خۆی و دەڵێ :
منیش ئەی بولبولی شەیدا وەک و توم وەها دوورم لە هێلانەوە گوڵی خۆم
منیش وەك تۆ لە کیسم چوو گوڵی سور منیش هێلانەکەم لێ کراوە خاپوور
ژیانم پەر لە رەنج و دەر دوداخە ئەوا گیرسامەوە لەو کێو شاخە
کەسێک ناپەرسێ نازانێ چلۆنم لە یادان چوومەوە چیرۆکە کۆنم
بەڵام هەم دیسان لە ناو بەندی خەیاڵی نا هوومێدیدا ، کە هەستی بە وە کردوە بێکەس وتەنهایەو کەم تر لەوەی چاوەروانی لە خەڵکەکەی بووەگرنگی پێدەدرێت .کەچی روو ئەکاتەوە خۆی و بۆ جارێکی تریش خۆی دەکاتەوە بە ئەهلی هونەرو ئاوا بە خۆی دەڵێ :
بزانه تۆ، ئه‌وی ئه‌هلی هونــــــــــــه‌ر بێ ده‌بێ یا ده‌س به‌سه‌ر، یا ده‌ربه‌ده‌ر بێ
هونه‌رمه‌ند و ژیانی خۆش مه‌حـــــــــــاڵه هونه‌رمه‌ند ڕه‌نجه‌ڕۆیه ژینی تــــــــاڵه
منیش بابرده‌ڵه‌ی به‌ر گێژه‌ڵـــــووکه‌م ده‌مێک له‌و قوڵکه تاوێک له‌و چڵووکه‌م
منیش زۆرداری پرزه‌ی لـێ بــڕیوم منیش به‌دکاری بواری لــــێ تــــه‌نیوم
(مام هێمن) گەلێک لایەنی لە ناو هەڵ بەستەکانی دا کۆکردۆتەوە .بە برگو خەشڵی جوان و نایاب رازاندوونیەتەوە . یەکێکیش لە لایەنە دیارەکانی ناو شێعرەکانی ئەوین داریە . (مام هێمن ) دوای چەرمەسەریرکی زۆر گەران و هەورازو لێژی ژیان و خەباتی . عاشق دەبێ وەك دەر دەکەوێت ، تێی دا سەر کەوتوونابێت .یارەکەی کە ئەو بەتەمای دەبێت کەسێکی تر پەسند دەکات ، هەر بۆیە پەنا دەباتەوە بۆ بەر هونەرەکەی و ، له (فرمێسکی گه‌ش) دا به شێعر قسه‌ی خۆی له‌وپه‌ڕی ته‌نگانه و دڵ ساردی دا بە ئەوین دارەکەی گوتووە .و، ده‌ڵێ :
قه‌ت له دنیادا نه‌بوو بێجگه‌له ناخۆشی به‌شم
مات و داماو و په‌شێو و بێکه‌س و چاره‌ڕه‌شم
سه‌رده‌مێک ئاواره بووم و ماوه‌یه‌کیش ده‌سبه‌سه‌ر
نه‌مدی ڕووی ئاسووده‌یی، هه‌ر تووشی گێره و قه‌ڕقه‌شم
دابی کوردی وایه، که‌س لاگیری لێقه‌وماو نییه
بۆچی سه‌رکۆنه‌ی بکه‌م لێم زیزه یاری مه‌هوه‌شم ؟
تیغی بێ مه‌یلی و جه‌فای ئه‌و نازه‌نینه دڵڕه‌قه
جه‌رکی له‌ت کردووم به جارێک ئه‌نجنیویه سینه‌شم
کوشتمی و شه‌ش خانی ئومێدی له من گرتن حه‌ریف
مۆره هه‌ڵداوێم و بێهووده به هیوای دوو شه‌شم
نابینی زه‌رده له‌سه‌ر لێوی که‌سێ له‌م شاره‌دا
گه‌ر خه‌م و ده‌ردی دڵی خۆمیان به‌سه‌ر دا دابه‌شم
خۆشه‌ویستی گۆشه‌که‌ی ته‌نیایی هه‌ر ئه‌ژنۆکه‌مه
بۆیه ڕۆژ و شه‌و وه‌ها گرتوومه‌ته نێو باوه‌شم
نایه‌ڵێ دوژمن به ڕه‌نگه زه‌رده‌که‌ی من پێکه‌نێ
تا ده‌می مردن ئه‌من مه‌منوونی فرمێسکی گه‌شم
شاعیرێکی ڕاست و یه‌کڕووم و فیداکار و نه‌به‌ز
کوردە موحتاجی محه‌ک نیم، زێڕی بێ غه‌ل و غه‌شم
(مام هێمن ) ساڵانێکی زۆر لە غوربەت دا ژیاوەو، زۆر جار بیری کەس وهەڤاڵ و نیشتیمان بەردوویەتیەوە بۆ ناو خەیاڵی شێعرو بە وشەی سەنگین و پەتی لە (بۆسەی ڕۆژگار) دا باس لە وەفای خەم دەکا کەلای ئەو سێبەری هەر ماوە ، و دەڵێ :
نــیمە ئاواڵێ لە گۆشەی بــێکەسی دا خـــەم نـەبێ
چاکە ئەو لێرەش وەفای هەر ماوە، سایەی کەم نەبێ
لاپەرەی ژینم هەموو هەڵ دەی تەوە تێی دانیە
باسی فەرمێسك وهەناسەو شیوەن وماتەم نەبێ
ڕۆژگاری سپڵه بۆ من بۆسه‌یه‌کی نایه‌وه
نه‌مدی هه‌ر تیرێکی ده‌یهاوێ، به‌ره‌و سینه‌م نه‌بێ
(مام هێمن ) لە هیچ کام لە وەرزەکانی ژیانیدا ، بێ وشەی پڕمانا و شێعری نازدار نەبووە ، کاتێك هەست دەکات تەمەن بەرەو ژوو هەڵ کشاوە و تاقەتی سەرگوێ سوانەو ژوان وکۆڵانانی نە ماوە ، سکالا لە پیرو زورهانی خۆی دەکا ، بەڵام خۆی ناخاتە ناو قەفەزی تمەنەوە و دەڵێ:
پیرو زورهانم وئیستاش دڵەکەم هەر دەی یەوێ
سەرو ماڵم بە فیدای خاڵ وخەتو پەرچەم کەم
داستانی مەم و زین کۆنە کچێکم گەرەکە
شلکەڕانی بەگوشم بۆنی لە سینەو مەم کەم
ئەم هۆنراوەی ( مام هێمن)نم زۆر لە مێژە لە بەرەو زۆرم خۆش دەوێت .بیرەوەریەکیشم لە سەر ئەم دوونیو باڵیە شێعرە هەیە . هاوینی ساڵی „١٩٩٣“ بوو لە زەرگوێز بەسوتفە لە گەڵ کاك( حوسێن شەبەق)لە رەوابەت حمومیەکەوە دەمەو ئێوارەیە ك دەچووینەوە بەرو ناو ئۆردووگا ،ئەو ڕێگایە „٢٠٠“ مترێک دەبێت ،شوێنێکی تابڵێی دڵ گیرو باسەفا بوو بۆمن : رێگاکە چەوخیزبوو لە هەندێک شوێنەوە. لە ناو باخەکەوە کە جۆگەیەک بەناو چرەدارو توترک وپنگەلاندا ئاو دەزەی دەکردو دەهاتە ناو رێگاکە .کاتی ئێوارانیش کە خۆر دادەکشاو لە زەنجیرە چیای گڵەزەردەوە بەرو ئاودیو بوون دەچوو لەو کاتەدا سێبەری دارەکانو دوندی چیاکان رێگاکەیان دادەپۆشی ،وای لەو دیمەنەو بۆنو بەرامەی داری میوە پنگەو چمەن چی دەکرد .
بەدەم رۆیشتەوە و لە بەر خۆمەوە ئەوەم وەت : کەلە هۆنراوەی(ئەگەر یارم لەگەڵ بایە ) دایە
داستانی مەم و زین کۆنە کچێکم گەرەکە (
شلکەڕانی بەگوشم بۆنی لە سینەو مەم کەم)
گەر چی بە سەدان شێعرم لە بەرە ، بەڵام هیچ کات لەرووم نەهاتوە و زۆر بەکەمی لەرووم دێ بۆکەسیان بەخوێنمەو ، ئەوەش دەگەرێتەوە بۆکەمی خوێندەواریم چوونکا زۆر بە پەچر پەچرو شێوازی کەم شارەزای خۆم و بەهڵە لە زۆریان تێگیشتووم لە بەرم کردون. بەڵام ئەم جارە کورد ووتەنی بە دەنووك پێوە بووم .شەبەق وتی : خۆشە دابەتەوای بۆم بخوێنەوە ! . منیش وتم : باش لەبەرم نیە ، وازی نە هێناو ، لێرەوە لەبەرم بوو وتم :
(پیرو زورهانم وئیستاش دڵەکەم هەر دەی یەوێ
سەرو ماڵم بە فیدای خاڵ وخەتو پەرچەم کەم
داستانی مەم و زین کۆنە کچێکم گەرەکە
شلکەڕانی بەگوشم بۆنی لە سینەو مەم کەم)
(شەبەق ) پێکەنی زانم کە هیچ پێی باش نەبوو ،وتم دەی تۆ بۆم بخوێنەرەوە ! ووتی : تاهیر ئاوانیە .جارێ من : ئەوەی باش بوو بۆ من : کە بۆیەکم جار ناوی خۆم فێربووم و زانیم من :( تاهیر)م نەک( تایر) دوو هەم قازانجی ئەوەشم کرد کە ئەوەی (شەبەق ) بۆی خوێندمەوە لە بەرم کرد ، هەر چەندە نەقڵی موریدەکەی( شێخ رەزای) تاڵەبانی لە من رووی دا بوو ،دەمێک بوو شتێکم لە سەر شێخ رەزا بیستەبوو کە دەڵێن: جارێکیان کابرایەك لەلای شێخ رەزا زۆر ستایشی غەزەڵێکی (ناڵی) دەکات، شێخ رەزا پێی دەڵێ : باشە بۆم بخوێنەرەوە کابرا دەست پێدەکاو دەڵێ :
( ئەی سەروو بڵند قەدو برۆتاق ومەمك جووت)
بۆ نەگبەتی کابرا لێرە ئەوەستێ وهەرچی دەکا هیچی تری لەو شێعرە بیر ناکەوێتەوە شێخ رەزا زۆر لە سەری دەوەستێ بەڵام بێ سودەو هەر بیری ناکەوێتەوە دوایپێی دەڵێ : شێعرەکە لەسەرەوەبخوێنەرەوە،هەر ئەو نیو بەیتە دەخوێنێتەوەوهیچی تر،شێخ رەزاش لەسەر خۆ دەڵێ :
(فەرقی نەبوو ئەم شێعرە لەگەڵ میزوو لەگەڵ گووت )
هەر چەندە ( شەبەق ) ئەوەی بەمن : نە ووت بەڵام بیرم کەوەتەوە یەک سەر و هیچیشم نەووت .
(شەبق دەستی کرد بخوێندنەوەی و منیش بەم شێوەیەم لە بیرم ماوە ، خۆ کە باشیشم لەبەر نەبێت داوای لێبووردن لە شاعیری پایە برزی گەل( مام هێمن ) دەکەم چوونکا “ ٢٣ “ ساڵ ژیانێکە ، بیستو سێ ساڵی پڕلە کێشەو گیرو گرفتو غوربەت وکوێرەوەری ڕۆژگار .
(شەبق) ووتی :
له سه‌ر به‌فرێ به‌کار نایه وه‌کوو بیستوومه داوی ڕه‌ش
له سه‌ر کۆڵمه‌ت ئه‌دی بۆ دڵگره ئه‌و بســـــــــــکه تاتایه
هونه‌ر ناتوانێ جوانیی تۆ به هیچ شـــــــــێوێکی بنوێنێ
له مه‌ڕمه‌ڕ چۆن ده‌تاشرێ هه‌یکه‌لی ئه‌م به‌ژن و باڵایه
به ڕیشی بۆزه‌وه سوژده‌ی ده‌به‌م من بـــــــــۆ جه‌ماڵی تۆ
ئه‌دی بۆچی ده‌یان‌گوت دار که پــــــــــیر بوو تازه دانایه
پـــــــیرو زورهانـــم وئیســـتاش دڵە کەم هەر دەی یەوێ
ســــــەرو ماڵـم بە فــیدای خاڵ وخەتــــو پــــەرچەم کەم
داســــــــتانی مەم و زیـــن کــــــۆنە کـچــێکم گـەرەکە
شـــــــلکەڕانی بەگوشــــــم بۆنی لە ســــیـنەو مـەم کـەم
بەڵام لە (ناسۆری تەشەنا)دا ئەم شێعرە بە شێوازێکیترە
یەکێك لە و خاڵە گیرنگو بەهێزانەی شێعری ( مام هێمن)کە تایبەت مەندی و هێمای جیاوازی پێوەدیارەو بەراستیش بەباشی تێی دا سەر کەو تووبووە . ئەوەیەکە خەموو دەردوو کووڵ و هەستوو سۆزی ئەوین داری و فەلسەفەی سیاسی تێکەڵ بەیەك کردووە و هەڵی شێلاو نوو جوان ترین پەیکەری شێعری لێ خووڵقان دوون . و دەڵێ :
ئەمن دەم کوت لەدنیاتا بە مـــێنم
لەبەر کەس ئەستەمە سەردانەوێنم
کەچی ئێستا لە داوی بەسکی تۆدا
گرفــتارم گوڵــم مووناپە ســێـنم
(مام هێمن) جاری واهەبوە لە ژیانی هونەری بێزار بووە، و بەروونی نیشانەی نائۆمێدی بە سیمای شێعرییەوە دیارە . کە لە دەر بەدەریو ئاوارەی دا توشی ژیانی تاڵ و دەردەرسەری زۆر هاتوەو بە شێعر دەری بەریوە کە دنیای هونەری بۆ ئەو ئازارو کوێرە وەری بووە.و دەڵێ:
چ خۆشە عیشق و سەر مەستی، چ خۆشە
چ خۆشە ژین بەسەر بەستی، چ خۆشە
تەلارو سەر سەراو کۆشك چەدێنێ ؟
کە کــۆیلە وەرهەمی تێدا هەڵێنێ
چ تاڵە کۆیلەتی و دیلی، چ تاڵە
بەکەمبێ ژینی وا پڕلە ئاهوناڵە
بزانە تۆ، ئەوەی ئەهلی هونەر بێ
دەبێ یا دەس بەسەر یا دەربەدەر بێ
هونەر مەندو ژیانی خۆش مەحاڵە
هونەرمەند ڕەنجەرۆیە، ژینی تاڵە
لێرەدا بۆنی گلەیو گازندە لە هەستو ئیحساسی دا بەروونی بەرچاو دەکەوێت ، دەیارەو روونو ئاشکرایە ، وەك لەم پارچە هۆنراوەی دا دەری بریوە ،ئەودنیایەی شاعیری تیدا ژیاوە بەشە هونەریەکەی نەیتوانیوە جواب دەرەوەی هیوایەتەکانی ئەو بێت وەك ئینسانێک و نەی توانیوە ژیانێکی ئاسایو دوور لە کەندو کۆسپ و دەردەسەری بێت .
بەڵام لە گەڵ ئەوەشدا ودوای هەر ناهومێدی و خەمێك هەستاوەتەوەوبە بەیکجاری دانەرماوە ،بابزانین لێرەدا چیمان پێ دەڵێ :
شــەوانە هـاونەشینی جــامی بـادەم بە بادە با پەژارەو خـــەم بە بادەم
کەدەستی ڕۆژگار بای دا سەری من سەری شوشەی شەراب واچاکە بادەم
( مام هێمن ) لە دوای رووخانی کۆمار پریوەی دیوی باشور دەبێت وماوەیك لە قەڵادزێ ماوەیەوە، وەك خۆی دەڵێ:
تا کەمێک ئێران هێوەر بۆتەوە ، لە گوندێکی نەزیک قەڵادزێ لە حوجرەیەک خۆ بە خوێندنەوە سەقاڵکردوە .دەوای ماوەیەك کەڵکەڵەی گەرانەوە دەکەوێتە سەری وبەقچاخی دەگەرێتەوە بۆ گوندی لاچین.تافەترەیەک لەم لاو لەو لا خۆی دەشارێتەوە. کە هەواڵی دۆستەکانی پێدەگات لەم دیو یەک یان گرتۆتەوە خەریکی خۆرێک خستنەوە وبووژانەوەن . هەم دیسان ئاگری بیرو بروای شۆرش گیرانە ی دە کەوێتەوە دەروونی و دێتەوە بۆ دیوی باشور. له دوای شۆڕەشی تەمووزو گرتنە دەستی دەسەڵات لە لایەن عبدول کەریم قاسمەوە کەمێك باری بەختی کورد بەرەو باشی خوار دەبێت . لە ساڵی „١٩٥٨“ کە بازانی لە مەسکۆوە گەراوە بۆ عێراق و دەرگا لە سەر مافی خوێندن و چاپکردن کرایەوە بوو بە زمانی یەک لە کوردستان .لە „١٩٦٠“دا شۆڕەشی ئەیلول هەڵگیرساو بەوەش هیوای کوردان پڕشنگدار تر دەبێت و، دەر کەوتنی رووناکی لە ئاسۆی بڵندی کورد وەر چەرخانێکی نوێ دەبێت لە شێعری ( مام هێمن) داو دوورە پەرێزی ناکاو خۆی بە هاوماڵ دەزانێ و خه‌بات بە خەباتی نەتەوەکەی لە سەرتاسەری کوردستان دەزانێت . هەر بۆیە هەم دیسان دێتەوە مەیدان و هیوای ئاواتی به خه‌باتی نەتەوەکەی زیاتر ده‌بی و بە لە رێگای هۆنراوەوە و، لە (ئاوتی بەرز) دا هاو کار دەبێ ودەڵێ :
فێری زۆر ده‌رسـی به که‌ڵک و باشـی کردین تێشـکان
جـــا ببینه ڕاپــــه‌ڕیــــن و شۆڕشی ئه‌مجارەی کــــورد
واگزینگی دا بـــــه‌یـــانــــی جوانـــــــی ئازادی به‌شه‌ر
ڕۆژی ڕوونــــاکه نــه‌ماوه زوڵمه‌تی شه‌وگاری کــورد
ئـــه‌و زمانــــه شیرینه‌ی ئێمه پـــــه‌ره‌ی ده‌گــــــرێته‌وه
نادڕێ چیدی کتێب و ده‌فــــته‌ری ئه‌شعاری کــــــورد
( مام هێمن ) لە دوای کۆمارو نەزیکەی „٨“بۆ „١٠“ ساڵێك لە سێدارە دانی( پێشەواو هەڤاڵەکانی) و جوولانەوەیەکی نەهێنی لە رۆژ هەڵات سەر هەڵدەداتەوە لە ناوبەندیخانەکان وشارو گوندەکانی کوردستان ، لە لایەن کۆمەڵێک خوێنکاری ناو خوێندن گاکان ، کە بریتین لەو کۆمەڵەی زەحمت کێشانی کوردستان . وە هەر لەو سەر بەندەشدا حیزبی دێموکراتی کوردستان دەست بە خۆ سازدانو کۆکردنەوەی ئەندامە چالاکەکانی دەکات ، حیزبی تودەش بە ئاشکرا لە ناو شارەکانی کوردستان وئێران دەست بە کارو تێکۆشان دەکات .لێرەوە قۆناخێکی نوێ له ژیان وخەباتی گه‌لی کورد وگەورە شاعیری نەتەوە دا ده‌ست پی ده‌کاته‌وە. ماوه‌ی خۆ حەشار دان وبێدەسەڵاتی دوایی دێ و گه‌لی کورد خۆی بۆ خه‌باتێکی درێژ خایەن و دواڕۆژێکی گەش وروون ئاماده ده‌کا. لەو سە دەمەدا کەم نەبوون ئەو کەسانەی وەك (مام هێمن) ناسراو خۆشەویست بوون ، بە نەهێنی کاریان بۆ خۆلە سەر قاچ گرتنەوەی حیزبی دێموکراتی کوردستان دەکرد، هەر چەندە هێشتا خۆ ئازاری زامەکانی کۆمار هەر لە دڵی خەڵکا ماوەن .باڵام دڵیشیان بە هەستانەوەو بووژانەوەی شۆڕش خۆشبووە و، پەشتیشیان بەو پۆلە پێشمەرگەو رێبەرانە قایم بووە . کە لە دیوی باشور بوون . لێرەوە هیوای گەش بە شۆڕش ڕۆژ لە دوای ڕۆژ له ناو کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی ڕۆژ هەڵاتی کوردستان دا زیاتر ده‌بێ. بەر لە کودەتاکەی ئایار دا لە مانگی پێنجی „١٩٥٣“دا ( مام هێمن ) بە بژداری سەدان و لە ناو ئاپۆرەی خەڵکی مەهاباد دا هۆنراوە دەخوێنێتەوە . دوای چەندین ساڵ روودەکاتە شای خاین و دەردوو کوڵی خۆی هەڵ دەرێژێ و دەڵێ :
خاین،خوێری، درۆزن،بەدفەر،شەرانی،سەرشۆڕ!
پیاوکوژ،تاونبارروورەش،ناکەس،ملهور،دیکتاتۆر!
ئەوەتۆی لێت قەوماوە؟دەریانپەراندووی،هەی گۆر
دەبڕۆ ئه‌ی شـاهی خـاین به‌غدا نیـوه‌ی ڕێیـه‌ت بێ
هەر چەندە ئه‌و سه‌رده‌مه بۆ کورد زۆردرێژ و هیوا بەخش نەیە، لێرەوەیە ڕۆژگاری ڕه‌شی دووای کودەتا ده‌ست پێ ده‌کا .کە لەیەک چوونێک هەیە لە گەڵ رێکوتنەکەی „١٩٨٥ „ی یەکێتی نیشتیمانی و حوکمەتی عێراقی ئەوسا .کە جیالە ئاشکرا بوونی ئەو خەڵکە دڵ سۆزانەی یارمەتی شۆڕشیان دەدا هیچ تری لێ سەوزنەبوو .هەر بۆیەش جارێکیتر شاعیر تووشی خەموو نائومێدی ده‌بێ و ، له‌و پەری بێزاری و تووڕه‌یی دا پێی وایە لە نیشتیمانی ئەو دا شوێنێك بۆرووناک بیرو زانانیەو ، ده‌ڵێ:
له‌و وڵاته که‌سێک له خه‌و ڕابێ به‌شی چاره‌ڕه‌شی و خه‌م و شـینه
تێگه‌یشتم عیلاجی ده‌ردی مــــن مه‌ستی و شێتی و نـــه‌زانــــــــــینه
(مام هێمن ) سەرە رای ئەو هەموو بلیمەتی و پایە بەرزیەی لە دنیای شێعرو شاعیری دا ،ئاوات بۆ پیشەیەکی تر دەخوازێت و گلەی لە خۆیەتی کە ئەویش وەك هەموو شاعیرانی بەر لە خۆی و ئاگادار کردنەوە یەکیش بۆ ئەوانەی دووای خۆی له ( چاره‌نوسی شاعیر)دا پەنجە بۆ پرسێکی گرنگ درێژ دەکات و دەڵێ :
ده‌زانی بۆچـــی من هێـــنده په‌رێشان و خــــه‌فه‌تـــــبارم
له بـــازاڕی ژیــان غه‌یــــری هونه‌ر نیمه چ سه‌رمـــایه
له‌گه‌ڵ چاره‌ڕه‌شی و دووره‌به‌شی و نه‌گبه‌ت ده‌بێ هه‌ڵکه‌م
له مــــێژه چــــاره‌نووسی شاعــیرانی کــــوردی ئــــاوایه
(مام هێمن ) وانەبوە بەس لە شێعردا بۆ خۆشیرین کردن ،ئەو وشانەی هۆنیبێتەوە ولە پاشەملەدا گازندەی لە خەڵکەکەی بووبێت ، ئەوەتا لە گەڵ خۆشەویسترین هاواڵی خۆیدا کە ( مام هەژار)ی کوردانە لە نامە گۆرینەوەدا ئاوای بۆ دەنووسێو دەڵێ:
خۆشەویستەکەم پیرە هەژار :
بۆیە پێت دەڵێم چونکە ئێستاکە شوکر هەر زەق وزیندووی (هەزاران منداڵە کوردت بەناوکراوە) ئیدی چت لەو نەتەوە لێقوماوە ،داماوەدەوێ، هەر ئەوندەی لە دەست دێ.دەنا ئەگەر پێی کراباکۆتەڵیشی بۆ دەرازانیەوە،بۆهەر گلەیی لە کورد دەکەی ؟ئەو شاعیرە عەرەب وفارسانەش کە ئێستا هێندەیان پێ هەڵدەڵێن مەگەر لە خزمەت خەلیفە یان بارەگای شابووبن دەنا بەزیندوی سەری فسیان پاك کرووە،راستە سواڵ کیمیایە ،باڵام بۆ شاعیر نا. لەبەر چاوی خۆمان…زۆری بە خوێری و پیریان هەڵگوت ولە برسان مرد.کێ من و تۆی ناچار کرد ببینە شاعیر ؟ خۆمان ئەوەمان کردووە .باوکی من کەمی بۆ من بەجێ هێشت؟ بۆخۆم لە قوماری شێعردا دۆراندم .
باوکی تۆ پێی خوێندی یستی بتکاتە مەلا ( بەرخی بابم بۆ نەبووی)؟ دەزانی ئەوفەقێ قادرەی تۆ ونت دەکرد ئەلان چەند دەوڵەمندە ؟ ئاواڵەکانی خۆمان کە بەقەد حەمە ئاشەوانیش لە عیلم وشەرع ناگەن . بەریش وپەشم وکەوا وسیواکەوە .ئی وایان هەیە میلیاردێرە .من لە مێژە دەوەی گەییوم قەڵەم نانی پێ پەیدا نابێ .
بەشێک لەو نامەی کە لە چەپکێ گوڵ چەپکێ نێرگز دا بڵاوکاورتەوە
(مام هێمن ) هێچ کاتێک گلەیو گازندەی لە نەتەوەکەی نەکردوە،
بەڵام خۆی هەردەم لە بارودۆخی هونەرمەندان و شاعێرانی سەردەمی خۆی گلەیی هەبوو. ئارەزووی ئەوەی کردوە کە هونەر مەندانی نەتەوەکەی ژیان وگوزرانیان باش بێ ولە جێگای راکە راکە بەشوێن بەژیوی خۆیدا مەجالی ئەوەی هەبێت خزمەتی نەتەوەکەی بەکات .لە شیعری ( بابەردەڵە)دا دێت سەر باسی ژیانی هونەرمندو ، دەڵێ:
لەبــەر ئـــازاری ژینی ناله بـــاری ده نــاڵــێ بولبولی شـه یـــدا بــه زاری
به سۆز و داخه وه ده یگوت فه قیرم پەڕوپۆم هه ڵـــــوه ری، بێ وادە پـیرم
مەلێکی فێری دارستان و لــێڕ بێ قەفەز پیری دەکات با شووی لە زێر بێت
تەلار و سەرسەرا کۆشـک چ دێنێ کــــە کــــۆیــلە وەرهەمی تـــێدا هەڵـێنێ
گوتم ئه ی بولبولی خه مگینی دڵمه ند مه ناڵێنە له ده س داو و له ده س به ند
بزانه تۆ، ئه وه ی ئه هلی هونه ر بێ دەبێ یا ده س به سه ر یا ده ربه ده ر بێ
هونه رمه ند و ژیانی خۆش مه حاڵه هونه رمه ند ڕه نجه ڕۆیه ، ژینی تاڵه
ورینگه خۆشـه که ت بۆ تۆ بەڵایە ئه تۆ خـــۆش خــــوێنی حاڵت بۆیه وایه
بەڵام دەردوو کوڵی ( مام هێمن) بەوەشەوە نەوەستاوەو ئه‌و بێزاری و تووڕه‌یی و ئەو چارەرەشی ودوورەبەشیەی چاره‌نووسی شاعیری کورد له زۆر بەی شێعره‌کانی دابە ئاشکرا به‌رچاو ده‌که‌وێ و هه‌تا کۆتایەکانی ساڵی „1959“و تا „١٩٦١“ هەڵ گریسانی شۆڕشی ئەیلول لە „١١،٠٩،١٩٦١“به‌رده‌وام دەبێ و له (گڵێنه‌ی شاعیر) دا ده‌ڵێ :
ئه‌گــه‌ر خه‌رمانی عومــرم ئێسته‌کانه پاکی بـــــا بی با
به مه‌رگی تــــۆ مچورکیشم به دڵـــــدا نایـــه، با بـــی با
هونه‌ر گه‌ر خۆی په‌رێشانی نه‌بایه له‌م وڵاته‌ی دا
به‌شی من بۆ ده‌بوو چاره‌ڕه‌شی و خانه‌خه‌رابی با ؟!
له‌کوێ حاڵی من و تۆ وا ده‌بوو ئه‌ی خۆ‌په‌رست ئێستا
ئه‌گه‌ر دنیا ئوسوول و قاعیده و نه‌زم و حیسابی با
به‌جامێ باده تێر نابم ، گه‌ر مه‌یلت هه‌یه ساقی
گڵێنه‌ی خۆم ده‌نێرمه خزمم‌تت، بۆم تێکه با بی با
وه‌به‌ر من نایه‌ڵێ ڵیره‌ش مه‌ی و ساقی جه‌نابی شێخ
ده‌نا له‌ولا شه‌راب و حۆری با هه‌ر بۆ جه‌نابی با
هه‌موو عومری ئه‌به‌د تێیدا نییه خۆشی ده‌مێک مه‌ستی
خدر ئاوی حه‌یاتی بۆ چ بوو؟ فێری شه‌رابی با
له‌دوای هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی ئه‌یلوول و لە “ ١١،٠٣، ١٩٧٠“دا لە لاین حکومەتی ئەوسای عێراقەوە مافی ئۆتۆنۆمی بۆ باشوری کوردستان دانی پێدانرا . ئەوەش وەرچرخانێکی مێژووی و گرنگ بوو بۆ گەلی کوردی ڕزگاریخواز له كوردستانی باشوور بەشەکانی تریش .لێرەوە هەم دیسان جارێکی تر ئاگری خەبات گێری لە هەستو نەستی شاعیری گەل ( مام هێمن) هەڵ دەگرێوی دەیکاتەوە بەگژ چۆڵ وجیاکانی نیشتیمان و بەرەو باشووری کوردستان دەچێتە وه پاڵ شۆڕشگێڕان و له‌دوای ڕێككه‌وتننامه مێژووییه‌كه‌ی „١١“ی ئاداری „١٩٧٠“ ش دا ماوه‌یه‌ك له به‌غدا ماوەتەوە و وه‌ك په‌ناهه‌نده ژیا وە .( ناڵەی جودای) یەکێک لە شاکارەکانی ( مام هێمن) لە بەغدا چاپ وبڵاو دەکرێتەوە .( ناڵه‌ی جودایی) کۆمەڵێک شێعری لە خۆ گرت وە کە مێژوو ئەدەبی کوردیان جوان تر کردوە.لە ساڵی “ ١٩٧٩ “ دا و بەر لە شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران .
بالە نەزیکی ناوبردنی ئیسلامدا بزانین ( مام هێمن ) چی مان پێدەڵێت لە سەر بیرورای خۆی وئەو پڕسەدا . گومان هەموومان ئەو راستیە باش دەزانین، کە (مام هێمن ) لە وەچەی دوو بنەماڵەی ئاین پەروەر و هاتۆتە ناو گۆرەبانی ژیان و لە ناو دەیا کەسایەتی زاناو مەزنی ناسراوی ناو کۆمەڵگای کوردی دا ژیاوە وکەو تۆتە دارەدارەو رێگای خەباتی گرتووە .بەڵام لە هەمووی سەیر تر ئەوەیە کە ئەو زۆر جیاوز بووە . ئیسلام بووە بەڵام ئیسلامێکی رووناک بیرو ماف ناس ،بە کورتی بەڵێم . ( مام هێمن ) کوردێکی گەڵ پەرستی هونەرمند وشاعیری ئیسلام بوو ،نەک کەسێکی رەشبینم کۆنە پەرستو دوواکەو تو، لە گۆشەیك داو لە (ژەهر)دا ئیسلام بە مەترسی و خەتەر دەشووبهێنێ و لای وایە سەر شۆڕی و ملکەچی لە عیبادەتەوە سەر چاوە دەگرێ و دەڵێ :
ئیسلام ژەهرێکە دەردی کارییە چاك بوونی نییە، درم وسارییە
هەر کەسێ گرتی کاسە ووڕەو گێژ عاشق بەوە همە وماچی بەردەنوێژ
ئـەم دونــیا لەلای ژیـنێ مــردووە بۆ دونیای خەیاڵ خۆی هەلگرتووە
لە مێژووی خەبات و هونەری شاعیرانی گەلی کورد دا. خاڵێکی زۆر گرنگ بەرچاودەکەوێت ، ئەویش سەر بەستی هونەرانی کوردە کە زۆر کەم وابووە ، وابەستە بەلایەنێک بووبەن ، هەتا بۆیان کرابێت سەر بەستی خۆیان پاراستووە . (مام هێمن ) یەکێکە لەو کەڵە شاعیرانەی گەلی کورد کە هیچ کاتێت ، وەك خۆی دەڵێ :
(ئینسانم ژیانم پێ خۆشە ،پێم خۆشە لە شاری ئاوەدان بەژیم ،لە شەقامی پاکوو خاوێن ،لەگەڵ خۆشەویتان بەگەرێم ،پێم خۆشە لە ژووری گەرمووگور ، لەسەر نوێنی نەرم وەرکەوەم ،پێم خۆشە سەر وەباسکێکی نەرموونۆڵکەم ،پێم خۆشە کام خۆراک خۆشەلە پێشم بێ، کام شەراب چاکە لە جامەم بێ ،بۆ چاکترین ئۆپێرا گوێراگرم ،دەم هەوێ بەرز ترین سامفۆنیم بۆ لێبەدرێ!،نام هەوێ دەر بەدەرو سەرگردان وبێ پەناو بێ بەژیو بەم ،بەتەنێ لە کێو شاخدا بەگەرێم ،لە ئەشکەوتوو زەندۆڵ بەخەزێم ،لەسەر بەردی رەق بەنووم ،قۆنداخی رەقوو ساردی تنفگبکەمە سەرین ،پێم خۆشنیە لاقەفرتەو چنگە کرەی نیوە گیانان بەبینم ،پێم خۆشنەیە بە تەقەی تفنگو گرمەی تۆپو هارەی راچەنێم بەڵام چیبکەم ؟کوردم ، کۆیلەم ئەوانە هیچ ، تەنانەت کۆژران وکوشتنم پێ لە کۆیلەتی خۆشترە)،
شاعیر کوژران و، کوشتنی لە کۆیلەتی پێ خۆشترە . کەواتە هەر ئەوەش وای کرد وە ، کە هیچ کاتێك سەری شۆرنەکردوە و بەرزی هەست وهەڵ وێستی نە گۆریوەتەوە و لە بەرەی گەڵ دا ماوەتەوە . لێرەدا من : نام هەوێت لە کەڵ هیچ کەسایەتیەکی کورد دا بەرابەری بکەموو بە باشتر یان بە نا باشتری بزانم ، بەڵام کاتی خۆی شاعیر مەزنی کورد ( مامۆستا هەژار) پاڵی دا بە شۆڕشی ئەیلولەوە وژیان وگوزەرانی خۆش وپارووی چەوروو شوێنی گرمی هەبوو ، وە کە ( مام هێمن)یش بیویستایە لەو شوێنی کە باشتریش نەبوایە خراپ تر نە دەبوو ،بەلام ئەو بەراستی وەك شاعیری گەڵ ماوەتەوە وخۆی بە دوور کردووە. لە کێشەناو خۆیە کان .شتێکیشی هەیە لە ؛ئارەق وتین؛ دا کە من : وا هەست ئەکم بەشێکی ئەو دەردە دڵە هی ئەو سەر دەمەبێت و دەڵێ :
به‌لام حه‌یف ئێستاش لێره من برسیم و که‌سێک تێره
نه قه‌ت ئاره‌قی ئه‌سڕیوه نه قه‌ت گه‌وزی هه‌ڵبڕیوه
نه مه‌چه‌کی جه‌مام بووه نه چۆڵه‌مه‌ی له جێ چووه
نه ئه‌نگوستی ڕاگیراوه نه داسۆ له چاوی داوه
نه دڵی پێی دڕ دڕ بووه نه بن هه‌نگڵی خڕ بووه
هەر چەندە خۆی یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانو بەن چینەی پایەکانی دێموکورات و کەم نین ئەو هەڵ بەستانەی باسی دێمووکراتی تێدا کردوون ،یەکێك لەو شێعرانەی کاتی خۆی من : یەکێك بووم لە کۆری سروودی بەژی (دێموکرات) کە دەڵێ:
مــزگــێـنیـم دەیە دەگــەی بە ئاوات کوردە لە سایەی حیزبی دێموکرات
حـیـزبی دێموکرات تۆ دەدا نە جات پیادەی ئەو شاهی دوژمن دەکا مات
بژی دێموکرات بژی دێموکرات
بەڵام کاتێک کە کێشەی ناو خۆی لە ڕۆژهەڵات لەناو< کۆمەڵە>و<دێموکرات> دروست بوو (مام هێمن ) لە پشت گیری خۆی بەدوور کردو وەك خەم خۆریکی ئەو هەڵوێستە ناکورد پەروەریە بە بێدەنگی مایەوە .
بەڵام بەڵگەیەکی شاراوە هەیە کە زۆر کەس خۆی لێ دووردەخاتەوەو بڕای بەڕای بێت باسی ناکن . له‌گه‌ڵ به‌رپابوونی شۆڕشی گه‌لانی ئێران وگەڵی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان له ساڵی „١٩٧٩“دا (مام هێمن ) هەر وەك خۆی لە بەرەی< دێموکرات> داماوەتەوە . بەڵام دوای ئەو فەترەی کە< کۆمەڵە>ش بە گوروتینێکی باشەوە دەر دەکەوێت و وردە وردە کێشەکانیان رووی هەردوولا بەرو ناشیرینی دەبات لە بەر چاوی رووناک بیران و ئەدیبانی گەلی کوردی وەك ( مام هێمن ) لەو سەر دەمەشدا هەر دوولا <دێموکرات >و<کۆمەڵە>لە هەوڵی خۆنەزیك کردنەوە دەبەن لە و کەسایتیە ناودارەی موکریان وگەلی کوردی هەر چاور پارچەکە . بەڵام تا ئەو رادەی من : ئاگاداربم ( مام هێمن ) لە بەرەی گەلدا ماوەتەوە وجیالە دۆستایەتی پەشت گیری هیچ یانی نەکردوە ،نەموونەش بۆ ئەوە تاقە وشەیەک نابینی کەوتبێتە بەر نووکی خامەی شاعیر بەدژی یەکێك لەو دوو لایەنە .
باڵام وەك من بیستوومە هەجۆی هەر دوولای کردوە ، وەك هەموو بوارەکانی تری هونەری چەندە سەرکوتوبوە لە بواری هەجۆش مەتەڵک دا دەستی باڵای هەبوە شتی ووتوە . ئەوەتا لێرەدا> جوێن < یان >جنێوی < بە هەردووک لاداوە .
کاتێک جمهوری ئیسلامی بە شێوازێکی زۆر دژە مڕۆڤانە هێرشی کردە سەر کوردستان ، لە سەرەتاوە لە شارو شوێنە حەساسەکانەوە دەستی پێکرد . شاری مەهابادیش یەکێک لەو شوێنانە بوو کە داگیر کەرانی ڕۆژهەڵات هەمووکات بەلانیکی شۆڕشیان زانیوە و، لەشکرکەشی بۆ گرتنەوەی دەکەن .بەر لە گرتنەوە هەر شوێنێک خەڵک هەوڵی خۆ دوور خسنەوەی لە شوێنە خەتەرەکان ئەداو بەرو چیاو دۆڵو کوێستانەکانی کوردستان و گوندە دوورەدەستەکان کۆچیان دەکرد . (مام هێمن)یش سەر دەمی پیریو کەم تینی لێ نەزیک بۆتەوە ، لە گەڵ کۆميلێك پێشمەرگەی <دێموکرات> روودەکاتە لایەک بۆ خۆدەربازکردن . بەڵام باش نازنم نەیان ناسیبێت یان هەر نەیان ویستووە لە خۆیانی بکن بە بار جێی دە هێڵن ، ئەویش وەردە وەردە دەراوات تا دەگاتە روبارێک کە بە هۆی باران بارینەوە زیادی کردوە . ناچار دادەنیشێت ، سووتفە چەندانە پێشمەرگەی <کۆمەڵە>ی پێدەگات ودەی ناسن ورێزی دەگرن ودەی کەنە کۆڵ و لە رووبارەکە دەی پەرێننەوە و، لە گەڵ خۆیان دەی بەن تا ئەو شوێنەی ویستویەتی ، بۆی بەچێت دا ناسیاو بووە ، یان هەر کەسایەتیەکی ناوچەکە یان هاوڵاتیەکی ئاسای بووە ، لێی دە پڕسن چۆن توانیت لەو رووبارە بەپەریتەوە ؟ ئەویش لە وەڵام دا دەڵێ :
وەڵا < دێموکرات> وەك تەری بەهار پشتی تێکردم
باشبوو <کۆمەڵە> لەولاوەهات و خۆی خەستە ژێرم
من لە خۆشیان نەم زانی لەو بەرم یا خۆ لەم بەرم
کەرکە کەوتە ناو جۆگە حەزی لە هەردووك بەرە
کە بەوەردی سەیری کەین ، تەری بەهار جنێوە، پشتی تێکردم جنێوە،خۆی خستە ژێرم جنێوە، لەوبەرم جنێوە، لەم بەرم جنێوە ، لەهەر دووك بەرە جنێوە ،
دا کە بەوردی خوێندنەوەی بۆ بەکرێت ، بەراستی زۆڕ مانا هەڵ دەگرێت و زۆر شارەزایانە نیشانی پێکاوە .
کابراش زۆر حازربە جواب بووە ویەک سەر ئەوی پێ ووتەوە:
ئەو هەموو ساڵە دوای کەوتی بەکوێرەوەری
ئێستاش مەگەر دەست بەگری بە ………
ئەم نوقتانە نازانم بە مانای چی بێت ؟ من: بە ؛ کلکی ؛ لێتێدەگەم ، بەڵام هەر کەس دەتوانێت شتێک بەڵێت ، ئەوەندەی ، من :پەیم پێبردووە ئەوەیە ، کە هەجۆیە و زۆر شارەزایانەو وەریا یانە کردوویەتی ،( شیخ رەزای) تاڵەبانی کە یەکێک لە بەتواناترین و حازر جوابی لە هونەری هەجۆ ومەتەڵک هاویشتن دا . لەم شیوازە در برینەی هەیە ، ئەم تاکە باڵیەم زۆر دەمێکە لە دیوانی (شێخ رەزا) دا بەر چاو کەوتووە ،کە دەڵێ :
ماڵی موفتی لەم بەرە ،مەعلومەقازیش لەو بەرە
من فەقـــیرم کـێ دەزانێ لەم بـەرم یا لەو بـەرم
من واهەست دەکەم ئەم شارەزاییە ( مام هێمن ) دەگات بەو رادەی کە بڵێم زمانی دەر برینی زۆر تیژو لەبار بووە و هەر چۆنێک کەیفی لێبوە توانیویەتی یاری بە وشەبکاتو جێگۆڕکێیا پێبەکات بۆ ئەوەی سەرەرڕای زمان شیرینیو پاراوی دەر برینی شێوازێکی وای بووە کە سەر لە خوێنەر بەشێوێنێ و وای لێبکات بەشوێن دۆزینەوەی هەستە شاراوەکانی دابگڕێ .
(مام هێمن ) لەو سەرو بەندانەدا کە شۆڕش لەم دیوئەودیوی سنووری دەست کرد هەبوو واتە لە باشوورو لە ڕۆژ هەڵاتیش و بە پەشت قایم بە شۆرشی ئەیلول پێدەنێتە ناو برنگار بوونەوەی چەکداری و هێزی پێشمەرگەی دێمووکرات ساڵه‌کانی „١٩٦٧ „بۆ „١٩٦٨“ دواتریش بە شێوازێکی لە باروو تۆکمە هەڵ دەکشێنەوە بۆ چیاو دۆڵەکانی ڕۆژ هەڵاتی کوردستان وبۆ دەست وەشان لە ژاندارم وبەکێگیراوانی نیشتیمان ، لەو فەترەیەدا (مام هێمن)وەك کەسایەتی خۆی هه‌رچه‌ند لەوخەباتە دا وەك پێشمەرگە تێیدا به‌شدار نەبووە، به‌ڵام لەرووی هونەرو شێعرو شاعیریەوە بەتەوای هێزوبرشتیەوە، له‌گه‌ڵ ئه‌و بەرنگار بوونەوەیشدا دژبەداگرکەران ژیاوە .وە بۆ ساتێك بێ خەم نەبووە ، هیوای به خه‌باتی گه‌ل و نەتەوەکەی زۆر بە هێزبووە، بیروو باوه‌ری به هێزی چاندووە. هەر چەندە ئەو سەردەمە بە قۆناخی گریانی شاعیر بۆ شه‌هیدانی نەتەوەکەی پێناسەکراوە ، به‌ڵام لە گەڵ ئەو خەمە قورسو ماتەمەی دا هۆنراوەکانی پڕن له کڵپەو گڕ هیوا و ئاوات بە شۆڕشگێران وخەڵکانی نیشتیمان په‌روه‌ری ناو گۆرپانی خەبات دەبەخشێ بۆ تێکۆشان و رێگای روونیان نیشانده‌دا بە شێعر رێگای هەڵەتو تاریکیان بۆ هەموارو رووناك دەکات.لێرە دایە کە ئەو راستیە حاشا هەڵنەگەرە ، شاعیر دەباتەوە ، ناو جەرگەی خەبات وبەر خوودان ودیسانەوە شین بۆ شەهیدانی کە گەوزیون لە خوێندا دەگری ودەڵێ :
بۆ شه‌هیدێکی کــه گــــــه‌وزیوه له نێو خوێن ده‌گریم
بۆ هه‌ڤاڵێکیکی که چوو بێ سه‌رو بێ شوێن ده‌گریم
تا به ده‌ستی په‌ری ئازادی له سه‌ر گۆڕی شه‌هـــــید
گوڵـــــه شللێره لــــه گشت لایه‌کی نه‌ڕوێن ده‌گریــــم
لەدوای فەترەیەکی زۆری ژیانی دەربەدەریو ، نەمروونەژی بەڵام بە سەر بەرزی کە دەگەرێتەوە بۆ نیشتیمانی ئازاد ، سەرەرای سەدان خۆزگەو هیوا وئاواتی بەرز کە شاعیر گرتوونی بە کۆڵیەوە و دۆڵ وچیاو گوند و غوربەتیشی گێرا .دەکەوێتە ناو گێژاوی ئەو راستیەی کە خۆدەر کردن ئاسان نەبێت بۆی وبەناچاری دەبێ قبوڵی ئەوەبکات کە هێزی گۆران کاریەکان لە دەست شاعیر دانیە ، و هێزی گورووتینی ئه‌وه‌ی نەماوە چۆنی پێ خۆشە ئاوا ژیان بگۆڕێ، ڕێگاو گۆرەپانێکی وای لە پێش نییه بای باڵی خۆی تێدا بەدا،خۆ دوورخستنەوەش لەو حەقیقەتەش بۆی حاسان نیە، بۆیە پەنادەباتەوە بەر خەیاڵ و ده‌یه‌وێ ئەو توورەییەی لەناخی دا پۆنگی خورا دۆتەوە ، بەشێعر دەری دەبرێ ،ناشی هەوێت لەدەستی رابکات و دەڵێ :
چۆن نه‌بـــه‌م بۆ مــــــــــه‌ی و مه‌یخانه په‌نا، تێـــگه‌یوم
لـــــه‌و وڵاتـــه هه‌موو شت زۆره بــــنی ئــــاده‌م کــــــه‌م
شه‌ڕه‌بـــــایه له چـــیاکـــــان و هــــه‌وا تووشه ده‌بــــــــا
وه‌کوو شـــــێتان ده‌مه‌ویســــت ڕوو له چیای ئه‌ســته‌م که‌م
وەك لە سەرەوەش باسی ئەوەم کرد ، کە ره‌نگه له‌سه‌ربەهرەو جوان ناسی له سەر دنیای پانووبەرینی شێعری (مام هێمن) به‌سه‌دان و زیاتریش لاپه‌ڕه نووسراون و به ده‌یان بیرەوەری و وتاری بەنرخ پێشکەش کراون ،به‌ڵام به‌ڕای من :هێشتا زۆرن ئه‌وانه‌ی که ماون ونه‌وتراون ، وه‌هەر به نامرادی ماون وباس نەکراوەن. یه‌کێك له‌و باسه گرینگانه‌ی جێگای سەرنجە زمان شكێنی و داهێنانە ، به مانا شێعری و ئه‌ده‌بی و هونه‌رییه‌که‌ی، ده‌رخستنی وکارکردنی فه‌رهه‌نگی ، کۆمه‌ڵایه‌تی و مڕۆڤیە‌کانی زمانه . که له شێعری(مام هێمن) دا به جوانی ره‌نگیانداوه‌ته‌وه.
کاتێک بەوەردی سەرنجی هەڵ بەستەکانی شاعیر ئەدەی یەكسەر ئەوەت بۆ دەر ئەکەوێت .کە وه‌ك چالاکێکی بواری ئاشتی و ئارامی و مافخواز بانگه‌وازی(مام هێمن)بەگشتی هه‌موو گه‌لان ئه‌گرێته‌وه و بۆ گەلەکەی خۆشی به شێوه‌یه‌کی زۆر خەمخۆرانە پێداگری لە هه‌موو مافه ره‌واکانی نەتەوەکەی دەکات و خۆشی دوورناخاتەوەو واهەست دەکات بەشێکە لە خەبات وقوربانی دان دایەو . دەڵێ:
هه‌تا نێڵه‌ی نه‌یه ئاورگی دڵ، چه‌م پڕ له نه‌م نابێ
هه‌تا نه‌م دا نه‌بارێ تینی ئه‌م ئــاورگه که‌م نابـــێ
له‌ناو ئاورینگ و ئاونگا شه‌وم ڕاده‌برێ بێ هه‌مده‌م
به‌ڵێ شه‌وگاری ته‌نیایی به‌بێ فرمێسک و خه‌م نابێ
(مام هێمن ) یه‌که‌م کە وه‌ك ئه‌دیبێکی سەدەی بیست شێعری هەڵ سەنگێنین ،دەر دەکەوێت کە پڕه له هێمای جوان ناسین وجوانکاری،هه‌م له شێوازە کلاسیکیه کۆنەکان که‌ڵکی وەرگرتووه ، هه‌م له فۆرمه نوێ کەی کە لە ئەدبی شێعری کوردیدا ، بە سەدەی شێعری ( گۆران)ی لوتکە ناسراوە بەهرەی وەرگرتووە.
دووهه‌م یان خۆکە وه‌کو رۆشنبیر سەرجەم نووسراوه‌کانی(مام هێمن ) سەیرکەین ،ئەو راستیەمان بۆ دەر دەکەوێ ،کەهه‌ڵگری گه‌لێك دروشم و پلان و ئامۆژگاری بەکڵکیان تێ دایە،خۆ کە چاوێک بەوبابەتانەش دا بەگێرین کە ( شاعیر) وه‌ریگێڕاون له ئه‌ده‌بی بێگانه‌وه ئەوراستیەمان بۆ ئاشکرادەکات، کە ته‌نیا بۆ وه‌رگێڕان نه‌بووه، به‌ڵکوو ئه‌وانه‌ی وه‌ریگێڕاوه‌نته، سەر زمانی نەتەوەکەی بۆنی ئەوەی لێکردون ، که له‌گه‌ڵ هه‌ست و بیروباوه‌ڕی رێککه‌وتوون گونجاو بوون.لە دوای نووسینه وەشیان شیتاڵی کردون وپیاچوونه‌وه‌ی له‌سەر کردون ،هاتووە لەناو ئه‌ده‌بی فۆلکلۆر و کولتووری نەتەوەکەشیدا له روانگەی فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تی به هه‌ند وه‌رگرتووه و مۆرکو بیرووڕا‌کانی خۆی له‌هه‌مبه‌ر عه‌شق و ئازادی و مرۆڤ دۆستی له ده‌ق و ماکە ئەسڵیەکانیدا دیارو لەبەرچاوی گرتووە. بە کورتی بیبەر مەوە بەرای ئەوەی (مام هێمن)ی بەرز کردەوە ،سەر دەم نەبوو، وڵاتپارێزی ، حه‌ماسه وتین و تاقتە شۆڕشگێرنەیەتی ، کەهەمووکات هیوابخشەو هانی هەستانەوەت دەدات ودەڵێ :
پــێـم گـرته‌وه، ده‌رچـووم له داره داره
ڕێم گرته‌وه، ڕێگای (قازی) و (ئاواره)
شەهید مەلا ئاورە
نامـترسێـنێ گــوللە، پـه‌تـک، ســــێداره
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
شێعری خه‌باتگێڕو،مانەوە لە گۆرەپانی شۆڕش و،بەر نەدانی پەشتی پێشمەرگەو ، پشت نەکردنە بەرەی کۆمەڵگا بەبێ جیاوازی رەگەز ، (مام هێمن )یان کردە ئەو شاعیرە مەزنەی سەدەی بیستی کورد . بەبروای من ئەو دوو باڵە شێعرە بۆ ئێرە گونجاوە .
کە شاعیر دەڵێ :
خۆم ده‌سووتێنم هه‌تــــا بــــه‌زمی خــه‌ڵک ڕۆشن بکــــه‌م
کێ له ڕێی خه‌ڵکا وه‌کوو شـــاعیر ده‌ســـووتێ شـه‌م نه‌بێ؟
وەک مافێك بۆ نووسەری پێشەکی( تاریك وروون ) ،
( دوکتور عه‌بدولڕه‌حمان قاسملوو) لە ساڵی „١٩٧٤“ دا دەی خەمە ناو سێ چڵەمە .
کە باس لە سەرتای شێعری شاعیر دەکات وهەنگاوبەهەنگاو شیدەکاتەوە ، و دەڵێ :
(((له سه‌ره‌تادا شێعره‌کانی هێمن له ژێر ته‌ئسیری دوو ره‌وتی ئه‌دبی دایه. وه‌ک هه‌موو شێعری شاعرانی کوردی سه‌رده‌می سی چل ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، ته‌ئسیری ئه‌ده‌بی له‌م شێعرانه‌دا دیاره. زۆربه‌ی شێعره‌کانی شێعری عه‌رووزین، وه‌زن و قافیه‌یان له گه‌ل ده‌ستووری شیعری فارسی رێک ده‌که‌وێ. له لایه‌کی تریشه‌وه شێعری شاعیره کورده‌کانی به ناوبانگ وه‌ک ناڵی که خۆی له ژێر ته‌ئسیری شێعڕی کلاسیکی فارسی دا بووه، ته‌ئسیری کردۆته سه‌ر شێعره‌کانی هێمن. بۆیه له سه‌ره‌تادا هێمن شێعره‌کانی شێوه‌ی غه‌زه‌ل و قه‌سیده و جارجاریش مه‌سنه‌وی دوو به‌یتی و هیتریانه هه‌یه. ئێستاش هه‌ر جارجار ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئه‌و شێوه کلاسیکی یه و هێندێ له شێعره تازه‌کانی هه‌ر به‌م چه‌شنه گوتراون. وه‌ک ئاواتی به‌رز“. “ گلێنه‌ی شاعیر“، “ ده‌سکه‌وتی خه‌بات“ و هتد. له‌م شێوه شێعر گوتنه‌دا هێمن ده‌ستێکی باڵای هه‌یه. شێعره‌کانی ڕه‌وانن، به زمان جوان و به مانا ده‌وڵه‌مه‌ندن.
پاش ما‌وه‌یه‌کی سه‌ره‌تایی شێعر گوتن هێمن به‌ره‌به‌ره ده‌گه‌رێته‌وه سه‌ر شیوه‌ی ئه‌ده‌بی ئه‌سیلی کوردی، خۆی له قافیه و وه‌زنی شێعری کلاسیکی ڕزگار ده‌کا و شێعره‌کانی له به‌سته‌ی کوردی ده‌چن. له‌و به‌سته‌یه‌ی که شاعیر هه‌موو ڕۆژێ له لادێ ده‌یبیسێ، به‌سته‌یه‌ک که چوارچێوه‌ی بۆ داڕشتنی شێعری کوردی له بارتره و زمانی کوردی له ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه ڕزگار ده‌کا و وه‌ک چۆمێکی خرۆشانی لێ داکا که بۆ لای ده‌ریای بێ سنوور ده‌ڕوا. جارجار که ئینسان شێعری هێمن ده‌خوێنێته‌وه، گۆرانی وه‌بیر دێته‌وه. وادیاره که له هه‌ڵبژاردنی ئه‌م شێوه شێعر گوتنه‌دا گۆران له سه‌ر هێمن بێ ته‌ئسیر نه‌بووه. له‌م شێعرانه دایه که هێمن ده‌گاته ترۆپکی ئه‌ده‌بی کوردی و به‌ڕاستی ئه‌ده‌بی کوردی پێش ده‌خا .)))
تا ئێرە ئەو بەشەی خراوەتە نێو سێ کەوانەوە، کە وەك مافێک بۆنووسەری پێشەکی( تاریك و روون ) ماوەتەوە دەست کاری یەک وشەیم نە کردوە . بەراست هەر چەندە لە سەرەتاوە کوتم کە ئەو زمان شیرینەی گەلەکەمان تا لە سەری بووترێت هێشتا هیچ نە ووت راوە ، بەڵام ئەو پێشەکیە هەقی خۆی پێداوە و زۆر لایەنی بەرزنەرخاندووە.
من : بەشێکی کەمیم داناوە ، دەنا زۆرلەوە زیاترە. من : بەشووێن شتێکی تری ( مام هێمن) دا دەگرام بەڵام کە ئەوم بەر چاوکەوت زۆر لە ئەرکی منی : ئاسان تر کرد و لەوەم بە باشتر زانی کە من : لێرەوە دەست لەو خەیاڵە هەڵگرم کە بە شوێنی کوتبووم: ، بەڵام من : لە چەند سەرچاوەی تریشدا ئەو هاوراییەم بەر چاو کوتووە ، وە ( مام هێمن ) خۆشی لە پێشەکی( تاریك وروون) دا ئەو راستیە پەشت راست دەکاتەوە و دەڵێ . ئەو دەفتەرە سوورەی باوکم لێی خستمە ناو کڵپەی تنور زۆری لاساکرد نەوە بوو کە ئەوەشنەبوایە هەر خۆم لە ناوەم دەبەردن . کەواتە شاعیر خۆشی هەستی بەوە کردوەو حاشای لێناکات .
من : وەك شێعر ناس یان وەك لێ کۆلەرەوە باس لە شێری ئەو مەرۆڤە رەسنەی گەلی کورد ناکەم ،بەڵام وەك کەسێک کە زۆر هۆگری هۆنراوەکانی بووم و بۆمن : تاموو جێژێکی یەك جار زۆری هەیەو هەست دەکم زۆر بەباشی لێی تێدەگەم ،وەلە گەڵ ئەوەشدا زۆرێک لە هۆنراوەکانی شاعیری مەزنی گەلەکەمان(نالی) کەوەك بناغەی شێعری کوردی رەسەنە بە شێوازی کلاسیکی .وە لە نوێ کاریشدا ( گۆران )شێعری تازەو رێچکەیەکی نوێ ی هێنا ناو هۆنەرانی گەلی کورد وبەوە مامۆستا (گۆرانی) نازناوی( گۆرانی) لوتکەی دەستە بەر کر ، دا لێرەدا رووبەرو بوونەوەیەکی شێعری هەر سێك لە و کەڵە شاعیرانەی گەلەکەمان ، دەخەمە بەر دیدی خوێنەر وبا خۆی سەر پشکبێت . بزانێت تاچەند لەیەک چوون هەیە ؟ کە من: خۆم سەد لە سەد و دەمێکە هەستم بەو لەیەک چوونە کردوە ،کە لە شاعیرەکانی تردا بەر چاو ناکەوێت .
بــــۆچـــی نـه‌گریــــم صه‌د كــه‌ڕه‌تم دڵ ده‌شــــكێنــــی
بـــۆ مـــه‌ی نـه‌ڕژێ شــوشــــه له‌صه‌د لاوه شــــــكاوه
هــــــه‌ر جــــۆگه و جۆ بارێ كه سـوور وســـوێربــــــێ
جـــــێی جــــۆشــشی گــــریانی مـــــنه‌و خۆێــنه رژاوه
هــــــه‌رچه‌نده كه ڕووتــم به‌خــــودا مایلــی ڕووتــــــــم
بـــــــێ بـــــه‌رگیه عیللـــه‌ت كـــه هه‌تیو مه‌یلی هه‌تاوه
یان خۆ لە هەڵبەستێکی تر دا
عاشــــقی بێ‌دڵ ده‌نـــاڵێ، مه‌یـلی گریــانی هه‌یه
بـــێ‌شـــکه هه‌وره تریشـــقه تاوی بــــارانی هه‌یه
چاوی من ده‌م‌ده‌م ده‌رێژێ ئاوی ساف و خوێنی گه‌ش
تا بڵێن ده‌ریای عومانه دوڕڕ و مه‌رجانی هه‌یه
(ناڵی)
قــژ کاڵـی لێــو ئاڵـی، پـڕشـــنگی نیـگا کاڵ
ئەی کچە جوانەکەی سەر گۆنا نەختێک ئاڵ!
ئەی کچـە مەنگـەکەی بـە دەنگی چـــپـە دوو
گەندەمووی دەم و چاو، مەچەک هەڵنەگرتوو!
یان خۆلە هەڵ بەستێکی تردا ،
سه ردمێک بوو دنیای گیانم تاریک و چۆڵ بوو،
کام“به رۆچکه“ی گه رمه دڵم چه شنی سه هۆڵ بوو،
قه ریحه م وشـــک،ته بــیعه تم زه رد و ژاکاو بـــوو
زه رده خه نه م ئاخی سه ر لێو،فرمــێسکی چاوبـــوو
( گۆران )
لاجـــانگت وه‌کــــوو گزیـــــنگی تـــــــــــاوێ
هه‌ر بۆ خۆی جوانه تـــیف تـــیفه‌ی نـــــــاوێ
وه‌کــــوو فرمێسکی عـــــــاشق روونـــاکـــی
وه‌کــــــوو ئـــــــاونگـــــی بـــــه‌یــــان پاکـــی
یان خۆلە هەڵبەستێکی تردا
نیــمه ئاواڵێ له گۆشـــه‌ی بــێکه‌سی دا خـه‌م نه‌بێ
چاکه ئه‌و لێره‌ش وه‌فای هه‌ر ماوه، سایه‌ی که‌م نه‌بێ
لاپــه‌ڕه‌ی ژیـنم هه‌مـــوو هه‌ڵــــده‌یته‌وه تـــێیدا نیـیه
باسی فرمـــێسک و هه‌ناسه وشــیوه‌ن و ماته‌م نه‌بێ
یان خۆلە هەڵبەستێکی تردا
له بـارانـــێ مه‌پـــرسه، تا هه‌ور بـگرێ بـه‌ری ڕۆژێ
ده‌بێ بگریم، هه‌تا ڕووی تۆ له‌ژێر چارشێوی ڕه‌شدایه
(مام هێمن )
ئەم سێ شاعیرە مەزنەی گەلەکەمان لە جوان ناسی وەسفی ژندا زۆر لەیەك دەچن ، به‌ڵام تنها یەك خاڵ هەیە کە جیایان دەکاتەوە . ژن لای (مام هێمن) ته‌نها کەرە سه‌یەك نییە لە برچاو‌ی بۆ پێدا هەڵدان لە بەر جوانی و ناسکی شێعرەکەی . بەڵکو (مام هێمن) بەزمانی شێعر بۆ ڕزگاری ژن لە دەست کۆتو بەندی کۆنەپەرستی ناو کۆمەڵگای کوردی خه‌بات ده‌کا. وە لەگەڵ ئەوەی هەوڵ بۆ مافەکانی ژن ئەدا لە ناو نیشتیمانەکەی خۆیدا هانی ئەوە شی ئەدا بۆ هاتنەمەیدان تا شان بەشانی پیاوان لە خەبات بۆ سەر بەستی وڵاتەکەشی بەشدار بێ . ئەوەی ئەمڕۆلە کوردستان دەیبینین ، کە کچانی کورد بوونەتە رەمزی ئازادی خوازیو برگری لە خاك وناسنامەی نەتەوەی کورد دەکەن . (مام هێمن )“٥٠“ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ هاواری بۆ دەکرد .لە( یادگاری شیرین) دا ده‌ڵێ:
چۆن دەبێ سەربەست گەلی ژێردەست کە کچ دابەستەبێ
بەس نەبێ ئەو کۆیلەتی وئەو کچ لە رژوور دابەسـتنە ؟
دەرکی داخســـتوە لە تۆ بابت کــــەچی دەرکی نیــیە
دەرکە داخــــستن لە تۆ دەرکی هومــــێد داخــــــستنە
دارزیــنە، مردەنە، ئاخـــر هەتا کــــەی پێت بەڵــــێن
نابێ بێـــتەدەر لە مــــاڵ مــــافی ژیانی کــــوا ؟ ژنە
لاده چارشێوی ڕه‌شت با ده‌رکــه‌وێ کوڵمه‌ی گه‌شـت
چون له قه‌ڕنی بیسته‌ما زۆر عه‌یــبه ئه‌و ڕووگــرتن
کـیــژی خــەڵکی بۆمی ئاتۆمی دروست کردو ئەتۆش
هەر دەزانی ناوی ( ئەسـتـێوڵکو)( دەرخۆنە)(و پـنە)
فــێـری زانست و هونەر بوو ئەو لە سـایەی خـوێندنی
تۆش تەشــــیـــمـــان بۆ دەرێسی یادگاری شـــیــرینە
(مام هێمن) هاوارو ناڵەی بۆ ئەوەیە،کە ژنانی نەتەوەکەی بەگەن بە مافەکانی خۆیان ، ئەو هەموو پلار تێگرتن وسە زەنشت کردنەی بۆ ئەوەیە کە بێنەمەیدان ، سەرەتالەناو کۆمەڵگاکەی خۆیاندا بەبنە خاوه‌نی مافە ئینسانییەکانی خۆیان .بەڵگەش بۆپشت راست کرنەوەی زۆر جار دژی زۆرداری و بێ حورمه‌تی کردن به ژن دێتە میدان و ده‌نگی خۆی تێکەڵ بە مافەکانیان دەکاو(لە شنگە بێری)دا دەگورێنێ و، دەڵێ :
ڕاسته تۆ جوانی، له‌باری، نازداری، شۆخی، نه‌شمیلی
کوڵمت گه‌شــترن له گــوڵ و، خاڵت ڕه‌شترن له زیـلی
جـــیابوونه‌وه‌ت ده‌رده، به‌ڵام تــۆش ده‌زانی تامی نــیه
ژوان و شــه‌و ڕاو و دڵـداری، ڕاز و نیازی بـه دیــلی
کەواتە ئەوراستییە مان نیشان دەدات،(مام هێمن)بە هەموو هێزیەوە ژنی خۆش ده‌وێ و ئیلهامی لێوەر دەگرێت،تاسەر مۆخی ده‌یپه‌رستێ و بەشوێن وشەی لەبارو شیاودا دەگەرێت،بۆ دروست کردنی تابلۆیەکی شایستەو نرخی هه‌موو جوانیانەی لە سرووشت دا بوونیان هەیە، ئه‌وبە هەست و ده‌ستەکانی خۆی بە نایاب ترینی شێوە بیخەمڵێنێ ، هەرواشی کردوە و هاتوە هەموو ئەو جوانیانەی کۆکردۆتەوە و بەرگێکی شۆرشگێری کردۆتەوە بەری و ئەو وڵاتەکەی لە پێش دڵ دارەکەی داناوە و دەی پارێزێت . دەنا کە وڵاتەکەی نەبێ بە تەختی شاهانی ناگۆرێتەوە.هەر لە (شەنگەبێری)دا دەڵێ :
شــه‌نگه‌بــێری گراوی خۆم، وێنۆسی جه‌ماڵ و جوانی!
ئێستاش پاڵێنێ وه‌ک جاران له شوان و مێگه‌ل ده‌ڕوانی ؟
وا من پـــێشمه‌رگه‌م ده‌جه‌نــگم بۆ وڵاتی له تـــۆ شیرنتر
نه‌م ده‌دا به تــه‌خـتـی شـــایـــی ده‌نا به‌رده‌بێری شــوانــی
به‌ڵام سەرەرای ئەو هەمووخۆشەویستییەی بۆ ژن کەچی لە شێعری (مام هێمن)دا خه‌بات بۆ ڕزگاری گه‌ل نیشتیمان ، ئازادی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی وەزاڵە هاتوو له ژن دانابرێ وئەو خۆشه‌ویستییە فراوانتر دەکات. کاتێك هۆنراوەیەکی دەخوێنیتەوە ، هەست دەکەی ئاشقی و لە کۆری خەباتیش دای .سەیری له (ئامێزی ژن) دا چی ده‌ڵێ :
جاران پەناگای شەوانم ئامێزی ئاوەڵای ژن بوو
گەرمی و نەرمی ئەو ئامێزە مایەی حەسانەوەی من بوو
* * *
دەردی ژیان، ڕەنجی خەبات ماندووبوونی ڕۆژی ناخۆش
بەشەو لە ئامێزی ئەودا هەمووم دەکردن فەرامۆش
* * *
نیگای چاوی، بزەی لێوی یرینی دەکردم ساڕێز
برینی ئەو دڵەی دوژمن بەتیر دەیکرد دابێژ دابێژ
* * *
نازی، تۆرانی، زیزبوونی لاواندنەوەی، ئاشت بوونەوەی
هەموولە جێی خۆی شیرین بوون زۆر سەختە لە بیر چوونەوەی
* * *
به‌ڵێ سه‌خته، یه‌كجار سه‌خته دووری له ژن، نامرادی
به‌ڵام له ژن خۆشه‌ویســــتتر له لای من ئه‌تۆی ئــازادی
* * *
(مام هێمن) یەکێکە لەو شاعیرە، کوردە زمان شیرینانەی ، کەجیا لەوەی بە شێوازێکی په‌تی و جوان هۆراوەکانی هۆنیونەتەوە.ئەوەندەش بە ئامانەتەوە ، زمانی نەتەوەکەی له وشه‌ی بێگانه پارستوووە . زمانی شێعری (مام هێمن) زمانی ناو گوندوکۆمه‌ڵانی رەسەنی خه‌ڵکی کوردستانه ، لە زمانی نووسینی (مام هێمن)دا ئەو راستییەت بۆ ئاشکرادەبێ کە جیاوزی زۆری لە گەڵ شاعیرانی پێش خۆی هەیەو هەر گیزنەیویستوە ،ئەوپانتایە مەزنەی کە لەسەر رێگای رەوتی شێعری دابوە بەبستێتەوە، بەناوچەکەی خۆی که خه‌ڵکی موکریانه‌و،لە بیرو خەیاڵوزینی دا هیچ جۆرە جیاوازیەکی به کار نه هێناوه، به زاراوه‌ی موکریانی شێعر ی وای نیە کە کەسێکی خەڵکی سلێمانی لێی تێنەگات .ئەوەندەی هونەر مندانی مەهابادو زەققەزو بۆکان شێعرەکانی (مام هێمن)یان کردووە بە سروودو گۆرانی . هەولێرو سلێمانی زیاتر ، به تایبه‌تی له‌م چه‌ند ساڵەی دوایی دا،وئازادی باشور زمانی (مام هێمن )ی کردەنموونه‌ی به‌رزی زمانی ئه‌ده‌بی کوردی، و بێگومان له پێکهێنانی زمانی په‌سه‌ندکراو (بنچینە)ی ئەدەبی کوردی دا رۆڵی بەرچاوی هه‌بووه .وەلە داهاتوشدا بناغەیەکی بەهێزدەبێت بۆ نەوەی کورد.
دەتوانم بەڵێم : زمانی شێعری و ئەو ئەدەبیاتەی (مام هێمن) رچەی بۆشکاندووین، فه‌ر‌هه‌نگێکە لە زمانی کوردی دا و لێوان لێوە لە وشەی نایاب وپڕلە زێروگوهەرە. لە (بناری هەڵگورد)دا دەڵێ:
وڵاتی سووروســـپی وشین خێری خودا،باخی بەهەشت
کوێستان وبەندەن وپێدەشت تەلان،گــەوە،بانوو،بســتــوو
کـــانی ،زنە،رنوو،پزوو مـێـرگ،نواڵە، دەریا، رووبار
نەرمان،هەڵەمووت،لێرەوار ئاوهەڵدێر،خورێن،گۆمی مەند
کـێـڵگە،بەیار،بژوێن،زەمەند جێ جێ کۆدە،جێ جێ رووتەن
جێ چێ چێنک،جێ چێ رەقەن جێ جێ ئاوگر،جێ جێ شۆنە
جێ جێ شوورە وقەڵاکۆنە کـوردســـتانی بەخـێـرو بـێـر
ئەم هەموو ناوە ودەیان ناوی تر بەس لەم شێعرەدا کۆبۆتەوە، ئەوەیە کە بڕوایەکی تەواوەوە دەڵێـم:
زمانی شێعری(مام هێمن) بێ دوو دڵی بۆتە قوتابخانەیەکی دوڵەمەند بۆ تێکڵ بوونی فەرهەنگی جیاوزی ناو ژیانی لادێ و شارە،ئەو ژیانی لادێ و ، شار تێکەڵ بەیەک دەکات .ئەو دوو وێنە دەخاتە ناو جامەیەکەوە ،هەم ئەوانە لێی سودمەند ئەبەن کەلە شار ژیاون و له زۆر باری ژیانی لادێ ئاگادار نەبوون،وە بە پێچەوانەکەشیەوە، زۆرکەلێن لە ژیانی لێدێ نەشینی پەر دەکاتەوە ، وەبەم زیرەکیو شارەزاییەتیەوە ،توانیویەتی زمانێکی ده‌وڵه‌مه‌ند و بێ هاوتا بە‌خاته سەر خرمانی پڕپیتو بەرەکەتی کورد .لە ( کیژی لادێ) دا باسی ئەوشتانەدەکات کە نەك هەر کیژی لادێ بەڵکو کۆمەڵگای کوردی لێی بێ ئاگابوە،لەو سەردەمەداو ،ئەو بە شێعر فێریان دەکاو پەڵکێشی ناو دنیایەکی تازەگری سەردەمیان دەکات ،
کیژی لادێ یی نه‌شمیلی جوان چاک بێ فڕ و فێڵ و هێدی و داوێن پاک
ئه‌تۆ هه‌ر زگماگ وه‌ها جوانی ته‌والێت چییه؟ ناوی نازانی
نیته کراسی حه‌ریر و پۆپلین گه‌وهه‌ری پێچرای له ناو خامی شین
پۆدر و کرێم و ماتیکت نییه هه‌ر نه‌ت بیستووه(ئۆدی کڵۆن) چییه؟
نه‌تکرد سووراو و سپیاو، چون دووری له شاری، که‌چی هه‌ر سپی و سووری
فێڕت لێ نه‌دا بسکه‌که‌ت لووله ڕێژیمت نه‌گرت به‌ژنت وه‌ک تووله
لاجانگت وه‌کوو گزنگی تاوێ هه‌ر بۆ خۆی جوانه تیف تیفه‌ی ناوێ
کوڵمه‌که‌ت وه‌کوو گوڵاڵه‌ی گه‌شه بێ سوورمه‌ش چاوه مه‌سته‌که‌ت ڕه‌شه
وه‌کوو فرمێسکی ئاشق ڕووناکی وه‌کوو ئاونگی به‌یانان پاکی
فێر نه‌بووی سیحر و گشته‌ک و نوشتوو نه جگه گورگت هه‌یه و نه موروو
مایه‌ی هومێدی کیژی چاو هه‌ڵۆ نازانی مه‌کر و جامبازی و درۆ
چارشێوت نیه ڕوو ناگری له که‌س نامووسی خۆته پاسه‌وان و به‌س
به تاسکه‌تاسک و به له‌نجه و لارت به به‌ژن و باڵای به‌رز و له‌بارت
به دڵی ساده و به هه‌ستی پاکت به شه‌رم و حه‌یا و ئاکاری چاکت
منت کردوه شێت و شه‌یدای خۆت وه‌خته له سوێیان گیانم ده‌چێ بۆت
زۆربەی شێعرو پەخشانەکانی (مام هێمن) هەرچەندە بە جێ گۆرکە کردن تیف تیفەی وشەکانی داوە و زیرەکانە هەندێک جوان کاری بۆکردوون .سەد لە سەد بەهرەی لە وشە خۆرستو خۆماڵیەکان ووەر گرتووە، که باسی سرووشت و ژیانی لادێ نەشینی ده‌که‌ن،هەر ئەوەش وادەکات شار نەشین توشی شۆك دەبێ ، بەوهەموو وشه‌ی نه‌بیستراوانە.کە بەشێوازێکی نایاب لە شێعرەکانی دا کۆی کردوونەتەوە.وشەی وای تێدایه که منی :لادێ نەشین زۆر جار توشی سه‌ر سووڕمان ده‌بم وسەیرم لە دوڵەمندیو بڕفراوانی زمانی کوردی دێ .کە هێندە ده‌وڵه‌مه‌نده وبەڵام به داخه‌وه بێنازەو خزمه‌تێکی وا نەکراوە . دەنا ئێستا لە ریزی پلە یەکەمی زمانەکانی دنیا بوو،
„٣٥“ ساڵ لەمەوبر نووسەری پێشەکی (تاریك و روون)
(دوکتور عه‌بدولڕه‌حمان قاسملوو) لە ساڵی „١٩٧٤“ دەڵێ :
((( دیوانی هێمن شێعری وه‌ک “ به‌هاری کوردستان“ ی به‌ڕاستی فه‌رهه‌نگێکی ده‌وڵه‌مه‌ندی زمانی کوردییه.)))
(((له “ شه‌نگه بێری“ دا ئه‌نجامی شێعره‌که‌ی ئه‌مه‌یه
زۆری نه‌ماوه بێته به‌ر، نه‌مامی هه‌وڵ و خـــــه‌باتم
له داگیرکه‌ر پــاک بێته‌وه خاکــــــی پیرۆزی وڵاتــــم
چه‌ک داده‌نێم گۆچانه‌که‌ی جـــــاران هه‌ڵده‌گه‌مه‌وه
تۆ هه‌ر بێری به من شوان، فریشته‌ی تاسه و ئاواتم)))
کاتێك شێعری(مام هێمن ) دەخوێنیتەوە ،کاتێک بەسەرهاتێک یان خۆراگری وقارەمانەتی کەسێکت بۆ دەگێرێتەوە ، واهەست ئەکەی لە وێبووی و بە چاوی خۆت دیوتە.هەر ئەوەش وایی کردووە،شێعری (مام هێمن )بە گه‌ینێته پله‌ی هه‌ره به‌رزی ئه‌ده‌بی کوردی . یه‌کێک له‌و هۆنراوە سەرنجراکێشانەی گێرانەوەی بەسەر هاتی شەهید بوونی ئیسمایل شەریفزادەیە لە( کاروانی خه‌بات)دا کە خوێنەر دەباتە شوێنی بەسەر هاتەکەو دەڵێت : هەر چوار تەنیشتی گیرابوو، پشوو سوار وگەروو وشك ،ئەم شێوازە زۆر کار دەکاتە سەر هەستی خوێنەرو وات لێدەکات بەشوێن وەڵام دا بەگەرێیت ، کەچی هەر خٶی وەڵمت ئەداتەوە و، پێت دەڵێ : لە سەنگەرێک دا بەتەنێ ، گەرم ببوو چەکی دەستی ، جارێک دەڵێ : لەسەنگەرێک دا بەتەبێ ، جارێک دەڵێ : گەرم ببوو چەکی دەستی ،جارێك شاعیر دوورەو جارێک لایەتی ، ئەوەمان بۆ دەر دەکەوێت ، کە شاعیر تا سەر مۆخی گەل وهاونیشتیمانە شۆرشگێرەکانی خۆشویستووە. ودەڵێ :
زه‌رده په‌ڕێ، سوور بوو ئاسۆ خه‌ریک بوو سێره هه‌ڵگیرێ
له‌باتی قاسپه قاسپی که‌و ده‌هات قرمژنی شێست تیرێ
* * *
هه‌ر چوار ته‌نیشتی گیرابوو له ســه‌نگه‌رێک دا به‌ته‌نـێ
ئـــه‌و لاوه‌ی بـــه‌ڵێنی دابـــوو هه‌تا مــردن جه‌ک داده‌نـێ
* * *
سمایلی شەریفزادە
وێنەی ئاڵبۆی حەمەرەسوڵ کریمی
پشوو سوار و گه‌روو وشک گه‌رم ببوو چه‌کی ده‌ستی
به‌ڵام هێشتا نه له‌رزی بوو دڵی پڕ له هیوا و هه‌ستی
* * *
ڕووناکبیرێکی تــــــــا ئه‌مڕۆ ده‌چوو به‌ره‌و ئاسۆگی ڕوون
ئێستا هیوای به بووڵێڵ بوو بۆ له گه‌مارۆ ده‌رباز بوون
* * *
(مام هێمن ) هونەری نەتەوەکەی زۆر خۆشویستوە، شێعری شاعیرانی بەر لە خۆی خوێندۆتەوە وهۆنراوەی باشو خراپی ناسیوەو لەیەکی جیاکردوونەتەوە.وەلە ناو شێعرکانی خۆی دا جێگای بۆ کردوونەتەوە وبۆ ناساندنیان ئاوێتەی ناویەکی کردوون ،وەك لەو کاتەدا کە داوالە ساقی دەکات تامەی پێبەداو ئەویش بەدەنگێکی نەوی شێعری بەرزی مەولەوی بۆبڵێ.
جاکە سەرخۆش بووم بەدەنگێکی نەوی
بۆت دەڵێم ئەو شێعرە بەرزەی مەولەوی
گوێم دەیە ئەی دیدە مەستی قیت وقۆز!
تا بنـاڵـێـنـم وەکــو بـلـوێــر بەســـــۆز
یا لە وەسفی مامۆستا گۆرنی لوتکەدا ولە(شینی گۆران)دا دەڵێ:
هه‌ر له بۆتانه‌وه هه‌تا سۆران
هه‌موو سۆرانی شینه بۆ گۆران
یان خۆ دەڵێ :
ڕۆژگار گه‌وهه‌ری وه‌بن گڵ دا
داخی ئه‌و مایه‌وه له ناو دڵ دا
بەوەشەوە خەیاڵی نەوەستاوە و بیرێک لە حاجی قادرو پیرەمێردیش دەکاو دەڵێ :
حاجی، گۆران و پیره‌مێرد مردن
داخه‌که‌م کوردی ئێمه هه‌ر کوردن
کوردن و تووشی ڕۆژی ته‌نگانه‌ن
مه‌ردن و دیلی ده‌ستی بێگانه‌ن
ئەوەی( مام هێمن ) لەسەر مەزنی گۆرانی لوتکە داباسی دەکاو دەی ڵێ به‌ڕاستی ئه‌وه کەسایەتی خۆشی دەگرتەوەوڕاسته. خۆشی بێوێنەیە له جوانی په‌رستی دا ، وشه له ده‌ستی دا وه‌ک مێوه، دڵته‌ڕه و خۆش خه‌یاڵه و ناسک بینه، به هونه‌ره و شاره‌زا و ووشه ڕه‌نگینه .
(مام هێمن) هەموو هونەر مندانی کوردی خۆشویسووە بەبێ جیاوازی بەڵگەش بۆ ئەوە لە گەڵ زۆریان وێنەو دانیشتنی هەیە هەر چەندە بەداخەوە زۆری فەوتاوەن و،وە ئەوانیەشی کەلەم لاو لەولامابەن وە دەست کەوتنیان ئاسان نیە. بەڵام ئەو مونەرمەندەی کە زۆرلێیەوە نەزیک بووەو لە هەمووکەسیش زیاتر شێعرکانی کردوە بەگۆرانیو خەزمەتێکی باشی یەکیان بە هوونەرەکەیان کردوە، ئەویش هونەرمندی گەورەی گەلی کورد کاک(مەحمەدی ماملێ )یە رۆحی شادبێ ،لە گرتەیەکی ڤیدئۆدا شاعیر روودەکاتە هونەرمندوو بەزمانێکی شیرین وهاورێیانەو خۆشەویتانە پێی دەڵێ :
هــــونەرمـنـدو ژیـانی خــۆش مەحـاڵە
هـــــونەرمند رەنــجەرۆیـە ژینی تـــاڵە
وەریـــنگە خـــۆشــەکەت بۆ تـــۆ بـەڵایە
ئەتـــۆ خــــۆش خوێــنی حاڵت بــۆیە وایە
ئەگر نەنت بایە ورینگەو دەنـگیواخــــۆش
بەرەلابووی وەک و ئەو روورەشەلە چۆڵێ
لە کۆتای دا زۆر خوێن شیرینە ،کاتێک دەگات بە( روو رەش) نای هەوێت بیڵێ جارێ روونکردنەوەی لەسەر شێعرەکە بۆدەکات .
(مام هێمن) لە (ناڵەی جودایی )دا
بابەتێکی پڕشنگدارو مێژووییەکی فۆلکلوری رەسەن نەتەوەکەی لە ناو شێعرەکانی دا تۆمار کردوەو لە فەوتانی رزگار کردوون . ئەوانەش ناوی ئەو چیرۆک ،و نەزیلە،و بەیتە، کوردیە رەسەنانەیە .وەك مەموزین،خەج وسیاند، لاس ،خانزاد و خەزاڵ،شیرین وفەرهاد،وەڵی دێوانە،قەرەتاژین ،چەکۆ وعرفۆ ،برایمۆك و پەریخان ،
پوختەیەك لە سەر ژیانی (مام هێمن ) بەکورتی
لە ساڵی „١٩٢١“لە گوندی لاچین نەزیك مەهابادی ڕۆژ هەڵاتی کوردستان لەدایك بووە .
هەر لە منداڵیوە، لای باوکیو م سەعید ناکام فێری خوێندنەوە بووە.
دواتر لە قوتابخانەی >سەعادەت< لە سابلاخ تا پۆلی چواری بە زمانی فارسی خوێندەوە.
دواتر لە خانەقای (شێخی بوورهان)ی باپیری ولای (خاڵی ) چوار ساڵی تریش دەخوێنێت ،
لە تەمنی „١٧“ ساڵی دا وازی لە خوێندن هێناوە خەریکی خوێندنەوە وکار کردن بووە.
لە دەورانی لاوی هۆگری شێعر نووسین بووە .
لە ساڵی „١٩٤١“ هۆنراوەی چاپکراوی بەر چاو دەکەوێت.
لە ساڵی „١٩٤٢“ دا و لە هەمان ساڵدا پەیوەندی کردوە بە بەرێک خراوێکەوە بەناوی <ژ ك> کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد ،لە „١٦،٠٩،“هەمان ساڵ بۆتە ئەندامێکی چاڵاك .
تا „١٦،٠٨،١٩٤٥“ ناوی کۆمەڵەی ژیانەوە کرابو حیزبی دێموکراتی ئێران . قازی مەحمەد بە سەرۆك هەڵدەبژێرن(مام هێمن ) وەتارو شێعری خوێندۆتەوە،
لە „٢٢،٠١،١٩٤٦“ دا و بۆ دامەزراندنی کۆماری کوردستان شێعر دەخوێنێتەو .
لە „١٧،١٢،١٩٤٥“بەداوی رووخانی کۆماردا بۆماوەک خۆی دەشارێتەوە .
لە ساڵی „١٩٧٠“دا تا „١٩٧٩“ لە غوربەتدا ژیاوە لە باشورو بەغداو ئاڵمانیاش .
لە ساڵی „١٩٧٩ „دا وی شۆرشی گەلانی ئێران وگەڵی کورد لە ڕۆژ هەڵات دەگەرێتەوە بۆ زێدی خۆیو .
لە پاش سەرکەوتنی ئینقلابی ئیسلامی و ساڵی 1983 ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی (سەلاحەدینی ئەییوبی) لە شاری ورمێ دادەمەزرێنێت .
لە بەهاری ساڵی „١٩٨٥“دا دەست دەکات در کردنی گۆڤارێک بەناوی سروە و تا کۆتای ژیانی خەریکی ئەو گۆڤارە بووە .کە ناوەندێك بووە زۆر خەزمەتی بەلاوانی کورد کرد .
لە ساڵی „١٣٥٧“شمسی هاوکاری رۆژنامەی کوردستانی چاپی تاران بووە.
لە سەر دەمی کۆماردا یەکێك بووە ،لە کەسە چالاکەکان و بەرێوەبەرانی گۆڤاری نیشتیمان .
(مام هێمن ) لەماوەی“65“ ساڵ تەمەنی خۆی ئەم بەرهەمانەی بە یادگار بۆنەوەکانی نەتەوەکەی جێ هێشتووە .
دیوانی هێمن
بارگەی یاران
قەڵای دمدم
شازادەو گەدا
ئەفسانە کوردییەکان (کاری قەنات کۆردۆ کە ھێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی فارسی ).
“ تاریک و ڕوون – شیعر و پەخشان “ 1974
پاشەرۆک – شیعرو پەخشان
“ ناڵه‌ی جودایی – شیعر „1979
توحفەی موزەفەرییە ، کۆکردنه‌وه و په‌راوێز بۆ نووسین
چەپکێ گوڵ و چەپکێ نەرگیز
هەواری خاڵی
لە ساڵی „١٣٦٥“ شمسی کۆچی کردوە ولە مەهابات بەخاك سپێردراوە.
هەندێک لەو هۆنراوانەی مام (هێمن ) کە ناوم هێناوەن یان لە هەندێکیا نیو باڵیم داناون .
بابردەلە | بارگەی یاران | بلوێری شوان | بۆسەی ڕۆژگار | بەرەو ئا سۆ | بەهار هەر دێ | بەهاری زەرد | بەهاری کوردستان | بەهاری کوردەواری | تاوانی بێ هێزی | ترۆپکی ڕزگاری | تۆم هەرلە بیرە | تەپڵی ئەمان | جوان ناسووتێ | جۆلانه | جێ ژوان | خانە نەشین | خونچەی سیس | ڕۆژی شادی | ڕەق هەڵاتم | ژەهر | سازی ناساز | شینی گۆران | شەرابی خەست | شەنگە بێری | شەو شەیتان | شەوگاری تنیای | عیشق و ئازادی | عەزیزم بۆ چی تۆراوی | فرمێسکی ڕونوو | فریشتەی پریوە | قەڵای نیشتیمان | کاروانی خه | کچی مە هاباد | کوردم ئەمن | کوشتمی خەم و مەینەت | گریانی نیوه شەو | وردەواڵە | ئاپۆلۆی ماچ | ئاره‌زووی فڕین | ئارەق وتین | ئاواتی بەرز | ئەگەر یارم لەگەڵ بایە
