گردی (مامە یارە )چیە و لەچییە وە هاتوە؟

مامە یارە کە ساڵەهای ساڵە لە سلێمانی گردێکی گەورەی بەناوەوە ناو نراوە، ناوی (یار ئەحمەد) کوڕی خدر بەگی هۆمەر ئاغای خەڵکی (هۆنەرێنە)یـە کە ئەکەوێتە ناوچەی بەرزنجەو بەپاڵ شاخی کوڕە کاژاوەوە لە پارێزگای سلێمانی .مامە یارە کەسایەتییەکی ناسراوی سەر دەمی فەرمان رەوای بابانەکان بووە، مامەیارە ئەسپ سوارێکی کارامەو بەدەستو بەرد بووە ،یەکێکیش بووە لە ئەفسەرکانی لەشکری بابانەکان لەکاتی فەرمان رەوای ئەحمەد پاشای بابان و،تۆپچی ئۆردووی بابانەکان بووە، لە ساڵی(1849تا 1850) مامە یارە لەبارەگای (ئەحمەد پاشا)ی بابان وەک شێر بەرەنگاری سوپای تورک بووە، ئازایەتیو نیشتیمان پەرستی لە ناخیدا وەک کوورەی ئاگڕ داگراوەو ، نەی تووانیوە بۆ مەشتێک لیرە یان لە ترسا خۆی بات بەدەستەوە، یان لەگەڵ لەشکرە شکاوەکەی (ئەحمەد پاشا)ی بابان سەنگەرەکەی چۆڵبەکاتو راکات ، کاتێک سوپاو ژەندەرمەی تورک وەک رەوەکولە ‌هێرش دەکەنە سەر سلێمانی و رووئەکەنە بارەگای (ئەحمەد پاشا)ی بابان بۆتاڵانی وێرانکردنی . هێشتا یارەی قارە مان لە سەنگەرەکەی خۆیدایەو،بە تۆپەکەی ئاگر بارانی ژاندەرمە تورکەکان دەکات. ئەوانیش بە کۆمەڵو لە چەند قۆڵێکەوە بێ بەزی یانە دەیخەنە ناو بازنەی مەحاسەرەو،زامداری دەکەن ، تا ئەو کاتەی هێزی گرتنی زەنجیری تۆپەکەی و توانای شەری ماوە مەجالی پێنەداوەن کەس بچێتناو کۆشکو بارەگای (ئەحمەد پاشا )ی بابان . بەڵام کاتێک بە هۆی زامداریەوە و نە بوونی پەشتیوانەو برانی پێداویستیەکانی شەرو رووبەرو بوونەو بەتەنهاو بێ چەک بە دەیان کەسو لە هەموو لایەکەوەوبە ئەڵقە دەوری دەدەن و دەیگرن .لە لێدونێکی:“ پرۆفیسۆر دوکتۆر عزدین مستفا رەسوڵ “ گوێم لێبوە .( کە گویە مامەیارە پیاوێکی تێک سرماو بەخۆوەش بوە وهەموو کات جلوبرگی کوردی لە بەر دابووەو، فەقیانەی سپی بەستەوەو،مەشکیشی کردۆتەسەری .)شاعیری گەورەی نەتەوەی کورد „شێرکۆ بێکەسیش “ ئەو ووتەیەی پشتراستکردۆتەوەو لە چیرۆکی مامە یارە دا دەڵێ:کە کاتێک ژەندەرمەکان“ مامەیارە“ دەور دەگرن دەبینەن کە فەقیانەکانی لە خوێندا سوور بوون و هیچ شتێکیش نابینەن بە دەست یەوە بۆشەرو پەلامار تەنها ئەوەی کە بەلایانەوە سەیر بوە سەری بەرزوو چاونەترسی بوە ، بەڵام بەداخەوە لە کۆتایدا هەر دەیگرن ،وە راستیەکیش هەیە بۆ ئەوەی کە دڵ نیامان دەکات لەوەی کە بەو دێلیەشیەوە لێی ترساون وبە گوریس دەست و قاچیان توون شەتەک داوەو خەستویانەتە سەر ئەسپێ کو بە کۆپانی پەسپەکەشەوە تون بەستوویانەتەوە. تاکو گەیان دوویانەتە لای (نەجیب پاشا)ی والی سوڵتانی عوسمانیەکان زاتیان نەکردوە دەست و قاچی بکەنەوە ،کاتێکیش بە دەست و قاچی بەستراودەگاتە بەر خێوەتی( نەجیب پاشا) بە فیزەوە ، لێی ئەپرسێ: تۆ ئەتزانی کە هەر خۆتی ولە گەڵ لەشکری سوڵتان دا هیچت پێناکرێت، ئەی بۆ زوو خۆت نەدا بەدەستەوەو بۆوات کرد؟ خۆ بەچاوی خۆت دیت کە چۆن لەشکری پاشاکەت شکاو هەڵهات، بۆ چی و چەشەیتانێک چوو بۆناو کڵیشەت کە وای لێکردی بەتنها خۆت نەدا بەدەستەوە؟ لەو کاتە دا “ مامەیارەی“چاوقایم و دڵ نەترس بەبرگی سوورلە خوێنداو جستەی بەزامەوە ،وەڵامی ئەداتەوەو ئەڵێ : من تەنهانە بووم ! من گردی گوڵانم لە گەڵ بوو چیای گۆیژەو ئەزمەرم لە پەشت بوون ، من لە خەیاڵی سکی سووتاوی بەیانی دایکانی سلێمانی دابووم ،نەک لە شکانی لەشکری پاشاو هەڵ هاتنی سەر بازانی بێ چەک وتفاقی پێویست بۆ بەرگری ، من : وەکو سەربازێکی بەوەفای نیشتیمانەکەم ئەو ئەرکەم بە جێگەیاند ، کە پێم سپێرا بوو، من : ئەرکی خۆم ئەزانیو دەبوودەست وپێکانم بەزنجیری تۆپەکەمەوە بێ و پارێزگاری لە کۆشک وشکۆی شارەکەم بەکەم .من : سەربازێک بوم چۆن ئەمتوانم بە خاتری رزگار بوونی گیانی خۆم خەڵکەکەم بخەمە خەتەرو خۆم بە دەستەوە بدەم؟ بۆیە لەبەر ئەوە ناچار بووم شەرو برگری بکەموو پەشیمانیم لەسەرئەو کارەم بەم کۆژە،بۆ ئەوەی بەبمە سەربازێکی ئازای مێژووی میرنەشینەکەم. تا هێزوتوانام تێدابێت چیم لەسەربێ و لەدەست بێ بەجێی بەگەیەنم بۆ وەڵات وخەڵکەکەم . زۆرێک لە ئەفسەرانی لەشکری تورک وجەندەر مەکان ترسیان لە ئازایەتیو بەوێری “ مامەیارە “ بووەو حەزیان کردوە زووبیکوژن ولە بەینی بەرن ،بەڵام فەرماندەی لەشکری سووڵتان زۆر سەرسام ئەبێت بە ئازایەتی وچاو قاییەمی وگەڵ پەرستی و ئەرکناسی ،هەر بۆیە دەڵی: من ئەزانم یارە کەسێکی قارەمان وباوەر بە خۆیەو نە بەمن ونە بابی بەسووڵتاینش رام نابێت و، سەری بەرزی وبروای نادات بە پلەو پایەو لیرە. هەر بۆیەش دەی هێڵمەوەو پیاوی ئازا ناکوژم .هەر ئەو کاتەو بەبرین داری بەرێی دەکەن بۆ ئەستەن بوڵ وماوەیک لە وێ دەبێت و چاودێری دەکرێت تا کەمێک زامەکانی سارێژ دەبنەوە تەمەنیشی بەرەو سەر دەچێتو ترسیان لێی نامێنێت چوونکا ئەزانەن گووروتینی جارانی نەماوە و، عوسمانیەکانیش هەموو شتێکیان لە ژێر چاوەدێری دابوە .بۆیە لە کاتێکدا کە داوادەکات بیگەرێنەوە بۆ سلێمانی و بەداواکەی رازی دەبن .زۆر تریش لە بەر ئەوەبوە کە زانیویانە هیچ خێرێکی بۆ سووڵتان نابێت.هیچ هێزو توانایەکی بێگانە پەرستیو خۆفرۆشی تێدا نەبووە .هەر بۆ یەش سەر لەشکری سووڵتان ئاوا باس لە “ مامەیارە “ دکات وئەڵێ: ( ئەگەر سەرکێشی وەک „یارەم “ لە گەڵ دابێ ،من : بۆ سووڵتان چینو ماچین ئاسمان ئەگرم چیاکانی هیمالایای بۆ سەرئبرم)) > داستانی مامەیارە شێرکۆ بێکەس < “ مامە یارە “ پیاوێکی بەسام و بەڕێز و دڵ سۆز بووە بۆ بنەماڵەی بابانییەکان،وخەڵکو شارەکەی ، „مامەیارە“ دوای گەرانەوەی بۆ سلێمانی وکەمێک بێزاری و دڵ تەنگی لە خەیانەتی خەڵکانێکی چاو چنۆک و نەفەسنزم کە پێی وابوە بە هۆی خەیانەتەوە ئەمارەتی بابان بەرەو دارمان بۆتەوە ،بە بێدەنگی دائەنیشێ ، لەگەڕەکی گوێژەی شاری سلێمانی ژوورێکی هەبوە بۆ حەوانەوەی ، کە سەر خانو ژێر خانێک بوە،خۆی لە سەروەبوەو، و ژێرەکەیشی کرد ووە بە تویلەی ئەسپەکەی،“ مامەیارە “ ئەسپی خۆشویستوەو هەمووکات ئەسپی رەسنی ناسیوەو هەی بوە ،خۆی سوار چاکێکی کارامەو باش بوەو یەکێک بوە لە قارەمانەکانی دوانزە سوارەی مەریوان . کە لە مێژووی کوردا پێگەو پیرۆزیەکی تایبەتیان هەیە . „مامەیارە“ گەرچی سەروەتو مەڵکێکی وای کۆنەکردۆتەوەو، هەرگیزلەو سەر کردانی ئەمرۆی گۆرەپانی کورد نەچوە وزۆر جیاوازبووە.بەڵام لە بەر ئەوەی کە منداڵی نەبوەوهیچ وەچەیەکی لە شووین جێنەماوە ، هەرچی دارایەک کە هەی بووە، بە موڵک و ماڵ و سەروتەوە بەخشیویەتی بـەبرازایەکی خۆی بەناوی (ئەحمەد ئاغای سلێمان) هەر لە بەرێز پرۆفیسۆردوکتۆر (عزەدین مەستەفا رەسوڵ ) م بیستوە کە „مامەیارە “ چەخماخسازێکی دەست رەنگین بووەو لە و کاتانەی کە تۆپچی لەشکری بابانەکان بووە وەستایەکی کارامە بووە بۆ درووست کردنەوەی ئەو چەکانەی کە پەکیان دەکەوت. „مامە یاەر“ی قارەمان و گیان لە سەر دەست بەر لە مەردنی وەسیەتی کردوە کە مەرد نەی بەنە گۆرستانی سەیوان کە گۆرستانێکی بەناو بانگی شاری سلێمانی یەو زۆربەی ناودارانی شار لەوێ بەخاک سپێردراوەن.بەڵام „مامەیارە“داوا دەکات لە گردی „مامەیارە وەی شارن ،ئەم وەسیەتەی „مامەیارە“ لە دوو خاڵدا خۆی دەبینێتەوە ، یەکەمیان لە چیرۆکی “ مامەیار“ە دا کە بە خامەی شاحیری پایە بەرزی گەلەکەمان مامۆشتا >شێرکۆ بێکەش< گوایە “ مامەیار“ە ووتویەتی : مەم بەنە سەیوان خەزنەداری (ئەحمەد پاشا)ی لێیە، دەیارە زۆر تورەبوە و داروخانی میرنەشینەکەی و لە هەڵەی کەسانێک دڵ گران بووە ، کە پێیوابوە بوونەتە هۆکارێک بۆ شکانی لەشکرەکەیان ودوای مەردەنیان لە سەیوان نێژراوەن ،بۆ ئەو نەی ویستوە لە گەردی سەیوان بێت .وابزانم باپیرە گەورەی <ئاشتی هەورامی> وەزیری حکومەتی ئێستای هەرێم خەزنەداری پاشا بووبێت ! بۆیە ئەوشی ئێستا هێندە زۆڵو دزە .وە هۆکاری دووهەم کە داوای کردوە لە گردی گوڵان بێت گۆرەکەی پێ دەچێت هەر وەکو وەفایەک بێت بۆ ئەو ئەرکەی کە کاتی خۆی پێی سپێردراوە و ئارەزوودەکات بۆ ئەبەد لەو گردەبێت . هەر لە بەرێز پرۆفیسۆردوکتۆر (عزەدین مەستەفا رەسوڵ ) :م بیستوە کە ئەوسا گردی „مامەیار“ە گردێکی چۆڵبوەوکوتۆتە قەراخ شار ،لەسەردەمی زوودا کە نەخٶشی زۆربوە ودەواودەرمان وچارەسەروەرگرتن کەم و ئەستەم بوە ، لە رۆژ هەڵاتی کوردستاننەوە چەند خێزانێک روویان کردۆتە سلێمانی کە ئەو خێزانانە دووچاری نەخۆشیەک بوون کە لەوسەردەمانە لە ناو خەڵکا زۆر بوە بەناوی *گولی * و خەڵکانی زۆر بەو نەخۆشیەوەناڵان دوویانە و لە ئازارەکەیشی ناخۆشتر دوور کەوتنەوەی خەڵکی تر بووە لێیانە وە ، کاتێک ئەو خێزانانە هانابۆ سلێمانی دێنەن رێگای ناو شار یان پێنادەن ولەو گردە رەشماڵو چیخ هەڵ ئەدن ،لەو کاتەوە ئەم گردە پێی دەڵێن گردی* گولان* ،بەڵام دوای ماوەیەک ئەو خێزانانە سەلامەتیو شفا دەرگای بەخێریان لێدەکاتەوە وهەموویان باش دەبنەوە،لە سەرزاران دەماو دەم دەکاتو ئەڵێن: *گولەکان* بوون بە گوڵ ، هەر لەو کاتەوە گردی *گولان * گۆردراوە بۆ گردی گوڵان ،کاتێکیش کە „مامەیار“ەی سەر تۆپچی ئۆردووی بابانەکان کۆچی کردو لەسەر وەسیەتی خۆی لەگردی (گوڵان) نێژرا،خەڵکی سلێمانی بە خۆشەویستی ئەو شۆرە سوارەی کورد ویەکێک لە سوارە ئازاکانی ١٢ سوراەی مەریوان ناوی ئەو گردە لە گردی( گوڵانەوە( گۆڕڕاوە بۆ گردی“ مامە یار“ە ،( حاجی تۆفی پیرە مێردی ) نەمریش بۆ بەرز راگرتنی هەموو سەرەتای بە هارێک بۆ بەرزراگرتی جەژنی نەورۆز جێژنی نەتەوایەتی گەلی کورد لەگردی “ مامەیار“ ە خەڵکی کۆکردۆتەوە و هانی داوەن تا وەکو هەموو ساڵێک لەو گردە جەژنی نەروۆز یاد بکەنەوە ، رۆحیان شاد

٢٣،٠٣،٢٠١٥ ت و.