بەبێ هیچ بیروورایەکی سیاسی وکێشەیەکی کۆمەڵایەتی، ژیان وەک خۆی و بەشێوازێکی سروشتی لە ئاڵو گۆردایە . وە سەرە رای هەموو بار گرانیەکانی ژیان به هه‌موولایه‌نەکانیەوە ، بۆتە هێمایەک و ئەو راستیەمان نیشان دەدات كه شارستانیه‌ت و ئاوه‌دانی له هه‌ر شوێنێكی ئه‌م دنیایەداو کۆمەڵگای مڕۆڤایەتی دا ته‌نیا به بیر و هەزر و بازووی پیاوان سەرچاوەی نەگرتوە ، به‌ڵكو بە دوولایەنیو هاوكاری وهاوبەشی ژنان و پیاون بناخەی کۆمڵگایان داناوە، له كۆمه‌ڵگای كورده‌واری خۆشماندا لەهەموو سه‌رده‌مەکاندا ژنانی گەلەکەمان شوێن پەنجەی خۆیان دەر خستەوە ،وە بەدەیان سەدان ژنی ئازاو شۆرەش گێر لە خەبات و بەرنگار بوونەوە بۆ پاراستنومانەوەی کلتورو فەرهەنگی نیشتیمانەکەمان شان بەشانی پیاوان ژنانی ئازاو لێهاتوو هاتوونه‌ته گۆڕه‌پانی ژیان و ڕۆڵێكی دیار و به‌رچاویان گێراوە ، کەم نین ئەو خانمانەی له بنیات نانی كۆمه‌ڵگای كوردی وبیناکردنی بناخەیەکی تەندروستو پاکژو پارێزگاریی كردن له نیشتمان و پێشخستنی لە هەر بوارێک کە بۆیان رەخسابێت ومەجالیان بووبێت ،هەوڵیان داوە وپەشگیری و یارمەتی دەری پیاوان بوون لە رووی زانیاری ولە زۆربەی بواره‌جیاجیاكاندا لە کوردستان .گەلی کورد یەکێک لەو نەتەوانەیە کە گه‌لێك ژنی مه‌زن و ناوداری تێ دا هەڵ کوتوە ،کە شایانی رێزو بەرزراگرتنەن وشانازین بۆ گەلی کورد.
(حه‌پسه‌خانی نه‌قیب)
خاتوونی كورد په‌روه‌ر و خێرخواز،ئازاو بە هەڵوێست و خه‌م خۆری ژنانی نیشتیمانەکەی ،“ حه‌پسه‌خانی نەقیب “ کێهەیە ل سەر دەمی خۆیداو ئێستاشی لە گەڵ بێت لە ناو ئێمەی نەوەی دوای ئەو خانمە شۆرش گیرو بە ئەمەکەی گەلی کورد نەناسێو فوخرو شانازی پێوە نەکات ؟ خاتوو حەپسە خانم کچی مەعرووفی بەرزنجی و نەوەی کاک ئەحمەدی شێخ و لە ساڵی ١٨٩١دا لە سلێمانی ھاتۆتە دنیاوە. مەعرووف بەرزنجی باوکی «نەقیب» بووە. ئەم پلەی نەقیبییەشی لەلایەن حکومەتی عوسمانییەکانەوە پێ دراوە بە ھۆی ئەوە ی کە کەسایەتیەکی بەناودەنگوو نوێنەری سادات و شێخان بووە . ئەو خاتوونە کچی شێخ مه‌عرووف به‌رزنجی و وەچەی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ و ئامۆزای شێخ مه‌حموود مه‌لیكی كوردستان و هاوسه‌ری شێخ قادری حه‌فید برای شێخ محمەدی حەفید بوە. خاتوو „حه‌پسه‌خانی نه‌قیب“، له ساڵی ١٨٩١ ز دا له شاری سلێمانی ولەکۆشی ئەو بنە ماڵە ناودارەی کورد چاوی بە دنیا هەڵێناوە .
خاتوو حه‌پسه‌خانێنک کە له‌ناو بنه‌ماڵه‌یەکی وا مەزن نوو ئایین پەر وەر هاتبێتە ژیانەوە ، گوومانی تێدانیە کەلە رووی زانست په‌روه‌ری و خزمه‌تگوزاریشدا چ بلیمەتێک ئەبێت . هەر بۆیەش لە رووی كورد په‌روه‌ری و نیشتیمان پەرستیەوە بووه‌ته یه‌كێك له و“ ژنە“ هه‌ره به‌ناوبانگه‌كانی کوردو كوردستان، خاتوو حەپسەخانم سەرە رای کورد پەروەریو کەسایەتی بەرزی خۆی کەلێنێکی گرنگی لە مێژووی ژنانی نیشتیمانەکەی پەڕ کردۆتەوە .ئەو خاتوونەی کورد ژنێكی دەست وداوێن پاکوو خێر خوازو به‌خشنده‌و چاوتێر ودڵ بەرز بووه ،وەلە زۆرسەر چاوەدا وگەلێک باسی زمان شیرین و هێمن و میهرەبان و قسە خۆش بووه ، هیچ کاتێک دیوه‌خانه‌كه‌ی بێ میوان و رێبوار نەبوە و هەمووکات پڕ بوە لە ژنانی شاری سلێمانی و ده‌ورو به‌ری چ بۆ میوانی یان بۆچارەسەرکردنی کێشەکانیان .لەو سەر دەمەدا ژنانی سلێمانی ودەورو بەری پاڵپشکو پشتوانەیەکی باشیان هەبوە وزۆر پەشتیان بوە خانمە قایم بوە ،وە هه‌ر ژنێك کە تووشی تووشی كێشه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی، یا ن زوڵموزۆری لێكرابێ، هانای بردۆته به‌ر دیوەخانەکەی حه‌پسه‌خان و ئه‌ویش به‌دڵێكی فراوانه‌وه له كێشه‌كه‌ی كۆڵیوه‌ته‌وه بۆی چاره‌سه‌ر كردووه ،وە کە ئەو کەسە کێشەی بێ جێگەو رێگەی بووبێت ئەوەلای خۆی گلی داوەتەوە وشوێنو جاگای بۆ دابین کردوەو لە نەزیک دیوەخانی خانم ژیاوە و زۆر لەو کەسانەش بوونەتەیارمەتی دەرو لە دیوەخانەکەی خانم ئەرکوکاری رۆژانەیان ئەنجام داوە .وەیان زۆر جاریش یارمه‌تی زۆری لە رووی داراییەوە بەو کەسانە گەیان دەوە کەماڵو شووینان هەبوە بەڵام ئیعتیاجیان بە مەبلە غێک دراو یان خۆراک بوە . کارامەیو لێ هاتوی و دڵ پاکی ئەو خاتوونە بەوەشەوە نەوەستاوە ، تاوای لێهاتوه نه‌ك هه‌ر له ناو ژنان بەتنها کەسایەتی و ڕۆڵ و نرخی قوورسای و كۆمه‌ڵایه‌تی بە بارتەقای خۆی هه‌بێت، به‌ڵكو له ناو هه‌مووجەماوەری خه‌ڵكی كوردستان بەگشتی ڕێزو پایه‌یه‌كی بەهێزی بووه . له‌و ساڵانەی تەمەنی دا هەموو هەوڵی خۆی بۆ سەر خەستنو خەزمەتی کۆمەڵگای کوردی کردوە ،هەر ئەوش بەسە بۆئیسباتی مەزنی ئەو خانمە نازدارەی گەلەکەمان ، كه ماڵ و دیوه‌خانه‌كه‌ی خۆی (حەپسەخانم ) کردوە فێرگەو قوتابخانه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و رەسەنایەتی كورد و ژنان وگنجو لاوانی لێیه‌وه فێری ڕه‌وشتی به‌رزی كۆمه‌ڵایه‌تی و کوردایەتی بوون، ئەو شانازیەی ئێستا بە باڵای شاری سلێمانی براوە (مەڵبندی رۆشن بیری) له و کاتانەوە بەناغەی ئەو مه‌ڵبه‌ندە به‌رزەی نیشتمانپه‌روه‌ریش بیناکراوە ، ژنان له‌و مه‌ڵبه‌نده كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی ئه‌و شێره‌ژنه كورده، هه‌ستی كوردایه‌تییان ده‌رورووژا و بیری ڕامیاریان له‌لا په‌روه‌رده ده‌بوو. لەناو کوردەواری دا باوە ، دەڵێن کاتێک ژنان کۆ ئەبنەوە تەناها باسی هەندێک شتیلاوەکی دەکەن من پێم وایە ئەوە جۆرێک بێرێزی بێت بە خانمان و ، لە ژیانی رۆژانەدا مەڕۆڤ باس لە هەرچیک بەکات کە تایبەت بێت بە ژیانی ڕۆژانەی ناچێتە خانەی بێکڵکیەوە .بەڵام خۆلەوش دڵنیام کە له‌وكاته‌ی كه له كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌ی ژنان دا کە باسی جلوبه‌رگی ئاڵ و واڵای ژنان و باسی مەتومورو سوراو ماتیکو ئه‌م جۆرەشتانەش بەكرێ کرابێت ، ئەوە گومانم نیە له كۆڕ و دیوه‌خانی حه‌پسه‌خاندا هه‌رباسی ڕه‌وشت پاكی و كورد په‌روه‌ریی و مافی نه‌ته‌وایه‌تی كورد و ئازادیی خاكی كوردستان كربێ .خۆکەواش نەبووبێت شتێکی سەیرنیەوژنان بە بێ پێداویستی ڕۆژانە هەرماقولنیە . بەڵام دەکرێت ئه‌م خاتوونە تێكۆشه‌ره كوردپه‌روه‌ره و دڵسۆزی گەلەکەمان ،کە هێندە کەسایتیەکی ساویلکەو بێخەم بوایە ؟ ئەی توانی لە فەکری داوایەکی ئاوا پیرۆزبوایە بۆ گەل ونیشتیمانەکەی ؟خاتوو حەپسە خانمی نەقیب له ساڵی ١٩٣٠دا نامه‌یه‌كی گرنگو مێژووی بۆ ڕێكخراوی „كۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌یەک گرتوەکان “ له „وێڤنا “ دەنووسێو وزۆر به ڕاشكاوانە داوای مافی خۆبەرێوەبردن بۆ كورد دە کات له سه‌ر خاك و ئاوی خۆی .لەو سەر وبەندەی كوردستان و ئه‌و داوا كارییه مێژوویەی ئەو ژنە مه‌زنه گەلەکەمان ده‌نگ دانەوەیەکی باشی لێ دەکەوێتەوە ، به تایبه‌تی له‌وسه‌رده‌مه داو دوای ئەو هەموو کێشەکڵکەبوانەی ئێراق وناوچەکە وبەتایبەتی ئینگیزەکان تائەوکاتیش لە ناوچەکە دەست رۆیشتوبوون ودەژایەتی کوردیشیان کردوە .بە کوردیو بەکورتی گەلی کورد لە سەردەمێکی هەسیار دابوە ، بەڵام هەر ئەوەش وای کردوە کورد سەرەرای هەر کۆسپو رێگریەک وبەسەر بەر بەستی نەیاراندا بەهۆی کەسایتیە مەزنەکانی توانیویەتی پێی تێده‌په‌ڕی لە هەموو نەهامتیەک قووتاربێت .
خاتوو حەپسەخانم هەمووکات دڵ و چاوی لە سەر شۆرەشە یەل لەدوای یەکەکانی گەلی کورد بوەو هیواخوازبوە ،یەک یان خاو گەشەیان پێ باتەوە لە هەر شوێن وبە پێی دەست رەس هەوڵیداوە وەلە ساڵی ١٩٢٣ کە سمکۆی شکاک ھاتە سلێمانی وەک سەر کەردەیەکی مەیدانی گەلی کورد پێشوازیەکی گەلێک مەزنی لێ کراوەو،کۆمەلەی ژنانی سلێمانی لە ٢٨ی حوزەیرانی ١٩٣٠ یەکەمین کۆمەڵەی ژنان بە ناوی کۆمەڵەی ژنانی کورد بە سەرۆکایەتیی حەپسەخانی نەقیب دامەزراوە و، هەر بە سەرۆکایەتی خاتوو حەپسەخان ڕۆڵی بەرچاویان ھەبووە و ڕژاونەتە سەر شەقامەکان . بۆ بە خێر هێنانی ئیسمائیل ئاغای شکاک (سمکۆی شکاک) هەر لەو پێناوەشدا و له ناوه‌ڕاستی ساڵی ١٩٣٦ دا ، که ملامستفای بارزان بۆ ووتوێژ ده‌چێته موصڵ له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێ و له‌لای موته‌سه‌ریفی ئه‌وسای موصڵ ده ر‌مان خوارد ده‌کرێ ، به موعجیزه له مه‌رگ ڕزگاری ده‌بێ وپاش دوو هه‌فته‌ی بێهۆشی ، هه‌ر له کۆتایی ئه‌و ساڵه‌دا خۆی و شێخ حمه‌دی برا گه‌وره‌ی و هه‌موو خێزانه بارزانیه‌کان ده‌گوێزرێنه‌وه بۆ به‌غدا و شاره‌کانی خواروی ئێراق له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێن .
لە ساڵی بارزانی دوای چه‌ند ساڵ ده‌ربه‌ده‌ری و ده‌ست به‌سه‌ری ١٢،٠٧،١٩٤٣دا به یارمه‌تی حیزبی هیوا و چه‌ند که‌سانێکی نیشتمان په‌روه‌ر دەهێندرێت بۆ سلێمانی و لەماڵە حەپسەخانی نەقیب دەمێنێتەوە ورێزوو خەزمەتی زۆری لێ دەگیرێتو هەر لەو ماوەیەشدا داوای لێدەکرێت کە دەست بکات بە هەڵگیرسانەوەی شۆرەش و،لەو کاتانەشدا هەردوو دەوڵەتی ئێراق وئێران بەشوێنەوە دەبن وتەرسی ئەوەیان هەیە کە شۆرەش هەڵگیسێتەوە،بۆیە له سلێمانیەوە ده‌ربازی دەکەن و دەیگەیەنە ( شنۆ ) کەیەکێک لە شارکانی رۆژ هەڵاتی کوردستانەو شوێنێکی ئیستراتیژیو لەبارە بۆمانەوەی بارزانیو نەزیکیش بوە بەدەڤەری بارزانەوە . زۆرێک لەو پلانو کردارانەش بۆ مەزنی ئەو خانمە شۆرەش گێرە دەگەرێتەوە .
وەلە كاتێكیش دا كه كۆماری كوردستان به سه‌رۆكایه‌تی پێشه‌وا قازیی محه‌مه‌د له ٢٢،٠١،١٩٤٦دا له مه‌هاباد دامه‌زرا،هەر چەند ئەو خاتوونە بەداخەوە مەجالی ئەوەی بۆ نەرەخساوە سەر دانی کۆمار بەکات بەڵام خاتوو حه‌پسه‌خانی قاڵبووی ناو کوردایەتیو نەتەوە پەرستی به‌هه‌موو توانایه‌كی دارایی پشتگریی ئه‌و كۆماره ئازیزه ساوایه‌ی كوردی كردەوەو نامەی پیرۆزبای و پاڵ پشتیشی پێشەواناردوە بەو بەرێزانەدا وەک بیستومە (عوسمان دانش ،ئیبراهیم ئەحمەد، دڵدار ،)به‌رامبه‌ر به‌و هه‌ڵوێسته‌ی و یارمەتیو پشتگیریەشی ، پێشه‌وا قازی مەحمەد سوپاسنامه‌یه‌كی گه‌رمی بۆ نارد و ڕێزێزو پێزانینێکی زۆری بۆی هەبوە .
حه‌پسه‌خان له بواری زانست و په‌روه‌ردە و بڵاوكردنه‌وه‌ی خوێنده‌واری له‌ناو ژنانی دا، ڕۆڵێكی کاریگەرو دەستێکی باڵای بووه، بۆیه نه‌ك هه‌ر مایه‌ی رێزو شانازیی پێوه‌كردنی ژنانی كورد بووه و، هەیە تا ئێستاش و به‌ڵكو جێگه‌ی شانازی سه‌رجه‌م میلله‌تی كورد دەبێت نەوە دوای نەوە،ئەو خاتوونە ناودارەی گەلەکەمان ، جگه له هه‌ڵوێستی چاكه خوازیی كۆمه‌ڵایه‌تی و خزمه‌تگوزاریی خه‌ڵك و یارمه‌تی دانی هه‌ژاران کەسایەتیەکی كورد په‌روه‌ریی پڕ له دڵسۆزی و ڕاستگۆیش بوە لە گەڵ خواستو داوارەواکانی نەتەوەکەیدا ، بەیەکێک لە کۆڵە بەهێزەکانی بینای بەرەو پێش چوونی زانست لەناو ژنان دا ، دائەندرێت کە هه‌ڵوێستێكی رووناک بیرانەوە به‌رزیشی بووه بۆ كردنه‌وه‌ی قوتابخانه‌ی ژنان بۆ له‌ناوبردنی نه‌خوێنده‌واریی، كه ئه‌وساكه ده‌ردێكی كوشنده‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی نێو كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریی بووە. وە له پنجەی دەست تێنەپەریوە ژنی كوردی خوێنده‌وار لەوسەر دەمەدا ، بۆ بنبەر کردنی ئەو ئەونەهامەتیە هەستاوە بە کردنەوی خوێندەنگایەک و خانوێ خۆی كردۆتە قوتابخانه، بۆ ئەوەی ژنان لە دنیای جەهالت قوتار کات و هەموو بەهانەیەک بەن بەرکات ئێوارانی دانوە بۆ ئەوەی وەختی ئەرکو کاریان نەگیرێتو فێری خوێندن و نووسین ببن، ئه‌و قوتابخانه‌یه‌ش یه‌كه‌مین قوتابخانه‌ی ژنان بووه له شاری سلێمانی و له هه‌موو كوردستاندا. تا کۆماری کوردستان لەوێش هەوڵی ئەو کارەدراوە وقوتاب خانەی رەسمی بۆکچان کراوەتەوە .کەگومانم نیە ئەو هەوڵەش شوێن پەنجەی ئەوی پێوەبێت ..
ئه وخاتوونە مه‌زنه چاكه‌خوازه‌ی كورد له ته‌مه‌نی شه‌ست و دوو ساڵیدا له ڕۆژی چوارشه‌ممه‌ی ڕێككه‌وتی ١٢ی مانگی نیسانی ١٩٥٣دا به نه‌خۆشی شێرپه‌نجه كۆچی دوایی كرد و كه‌لێنێكی گه‌وره‌ی له‌ناو ژنانی كوردستان به‌جێهێشت.یادی لە مێژووی شۆرەش گیڕانەی خەبات بۆ نەشتن وبنبەرکردنی نەخوێندەواری دا بەرزو پیرۆزە.
